سمجهاڻي

هن جھان ۾ جوڳي ٻن قسمن جا آهن، هڪڙا نُوري (نور وارا) ۽ ٻيا ناري (نار يا باھ وارا). پر جن پنھنجي جان جلائي، ٻين لاءِ روشني ڪئي، تن کان سواءِ آءٌ جيئري نٿي رهي سگهان. (منھنجو جيئڻ اُنهن کان سواءِ اجايو ۽ بيڪار آهي)
ناري ۽ نوريءَ جو تصور مثنوي روميءَ تان ورتل آهي.
[مثنوي روميءَ ۾ هن بيت جي مفهوم وارا هونئن تہ ڪيترا شعر آهن، پر هتي پس منظر طور هي ٻہ ڪافي آهن.
جسممشان را هم ز نور اِسرشتہ اند،
تا ز روح و از ملک بگذشتہ اند.
(دفتر سوم ب 8)
معنيٰ: انهن جا جسم نور مان ٺهيل آهن، انهيءَ ڪري هو روحن ۽ ملائڪن کان بہ مٿي آهن.
وڌيڪ وضاحت ڪندي چوي ٿو تہ تنھنجا حواس ۽ فڪر سڀ باھ جا ٺهيل آهن. پر روحاني رهبر (شيخ طريقت) جا حواس ۽ فڪر سڀ جو سڀ نور وارا آهن. تنھن ڪري:
وصل کن با نار نور يار را
(دفتر سوم، ب- 1245)
يعني تون پاڻ واري باھ کي دوست جي نور سان وابستہ ڪر، ڇو تہ هن جو نور ئي تنھنجي باھ کي اجهائي سگهي ٿو جيئن چيو اٿس:
تاکه نور او کُشد نار ترا.
(دفتر سوم ب 1246)
هڪ ٻئي هنڌ وري هيئن چوي ٿو:
پس هلاک نار نور مؤمن ست،
زانکه بي ضد دفع ضد لايمکن ست.
(دفتر سوم ب 128)
معنيٰ: مطلب تہ (نفس جي) باھ کي وسائڻ لاءِ گهربل وسيلو مؤمن جو نور آهي. ڇو تہ هڪ ضد کان سواءِ ٻئي ضد جو ختم ٿيڻ ناممڪن آهي.
انهن الله وارن لاءِ ئي رومي چوي ٿو تہ اهي پنھنجي وقت جا اسرافيل آهن، جن جي ڦوڪ سان مرده دليون جيئريون ٿين ٿيون:
هين که اسرافيل وقتند اوليا،
مرده را ز ايشان حيات ست و نما.
(دفتر اول، ب- 1930)
معنيٰ: خبردار، اهي اوليا وقت جا اسرافيل آهن، جن (جي ڦوڪ) سان مردہ (روح) بہ جيئرا ٿي پون ٿا. ’آءٌ نہ جيندي اُن ري‘ ۾ هنن ڏانھن اشارو آهي.]

[ شارح: ڊاڪٽر عبدالغفار سومرو ]