سرود کلیان

فصل اول

1

خدائی لم یزیل اول، بَلی اعلیٰ علیم از کل
بلاشک قادر مُطلق، بجا قائم قدیم از کل
ھمان پروردگارِ عالم و والی و یکتا ھم
کریم و کارساز و لایقِ حمد اَن حکیم از کل۔

2

از ایمان ھر کہ کَوید وحدہٰ ھم لاشریک لہُ
کند تصدیق احمد را لسان و قلب وا کردہ
بہ فرمائش کہ فکر آورد، فائق شد بہ دو عالم
بدان گامش بجا رفتہ، بہ راہ راست جا کردہ

3

بہ راہِ راست جاکردہ، رہ نا راست گم کردہ،
بغایت با احد خود را، بھم کردند دانایان
نشانی بر نیامد از فریقِ بندہ و مالک
خدا شد حامئی ایشان، قدم بردند دانایان

4

قدم بردند دانایان، منور شد جہانِ شان
باستبشار لاخوف علیہم، در امان گشتند،
خدا صبحِ ازل معمور کردہ قسم ایشان را
مبارک منزل اینہار را کہ باھمت روان گشتند

5

فنا فی وحدہُ وجدان، الا اللہ وردِ شان
حقیقت رابہ دل بردہ، طریقت را ادا سازند
مقامِ معرفت جویند، خاموشی براَوردہ
لطیف این طور عشاقان، کہ جان از تن جدا سازند

6

نیا وردی صدائی آن بگوش، ای گوش افتادہ
صدای وحدہ ھم لاشریک لہ، کہ برآماد
شنیدی نی ھمان شورِ شعور انگیز ای نادان
شوی گریہ کنان آخر، گواھت چون بہ سر آمد

7

بہ زرع وحدہ ھم لاشریک لہ مزارع باش
مکن فکر از شکست و فتح پندار این مقام خویش
کہ گو یندت بیا برگیر، جامِ جنت ای جانم
بدین محنت تمام آور، مھم و اھتمامِ خویش

8

بدانی حق وحدت، وحدہ ھم لاشریک لہ،
دوئی ھر کہ آگوش آورد آن بہ نقصان شد
بہ یکتائی میانِ عبد و معبود است یکجائی
زید آزاد آن بندہ کہ اینحا پا بہ جولان شد

9

سرم جویم کہ تن غائب، تنم یابم کہ سر ناپید
کجا اسباب دل جعمی، کجا سامان بی سامان
بُریدم دست و بازو را، قلم را سر قلم کردم
بہ وحدت ھر کہ مائل شد، بماند از جان بی سامان

10

ھویدا وحدت از کثرت، ظہورِ کثرت از وحدت
بدان حقِ حقیقت یک، مشو بر قول دیگر گم
ھم غوغا کہ برپا بود در عالم، ھم از وی بود
بیا کشتن خویشتن را گم کہ می گردند اکثر گم

11

خود آن برتر بزرگ ای دل، خود آن جمال ای جان
خود آن صورت بہ خود وارد، خود آن حسنِ کمال ای دل
شود معلوم از باطن، حقیقت حال آن ھمگین
خود آن پیر و مرید آن خود آن خود را خیال ای دل

12

نگاہِ خود بہ خود کردہ، شود محبوب خود آن خویش
خوشا این جلوہ و عشوہ، کہ او با خود روا دارد
کند تخلیق عجب تخلیق، بھتر بے مثل تخلیق
کہ طالب خود شود آن را، باو واجب وفا دارد۔

13

صدای بازگشت آن ھم صدا نیز آن کہ برآمد
بیا برجستجو تا بازیابی این حقیقت را
صدای یک مگر باشد دوبالا در شنیدن
خرد پرور اگر کوشی، بدست آری کمیت را۔

14

یکی قصر است و دربسیارو بسیارش دریچہ ھا
ھمی بینم ازان ھریک بلی حیران می باشم
نگاہِ کہ ھرجا رفت آنجا ذات او دیدم
بسی حیران می مانم، چنان نگران می باشم۔

15

تو صُورتہای لاتعداد بر اظہار و در اخفا
کہ ھر یک جلوہ دیگر و دیدارِ دگر دارد
مرا در حیرت آوردی، چو نظارہ بتو کردم
بیانِ من نشانِ تو، نہ در دارد نہ بردارد

16

(وائي)
پرستارِ ادای یاز ھر دل، ھمی ماند فِدای یار ھر دل
محبت درخمار چشم پنھان، طلب دارد لقای یار ھر دل
ھمہ دان از ھمہ اسرار واقف، کہ اندیشد برای یار ھر دل
صدای این لطیف ای ھمنوایان، گمان کردہ صدای یار ھر دل۔

فصل دوم

1

شیندم یار از ناراحتی من شد افسرد،
بحمد الله قبول افتاد این ناراحتیِ من
چشیدم جرعہِ راحت، رسیدم چون بہ دارای دوست
ازین محنت رسانیدم، بہ نزدش راستیِ من

2

پزشک ای کورو کم مایہ، چرا نشتر زنی چندان
مرا آزار مرگ انجام، تو آمادہء دارو
دوای دار شد شافی، مریضانِ محبت را
بشو دور از سرِ بالین، مکش انداز و دارو

3

صلیب آرانشِ عشاق، تحریرش بہ لوح عشق
روان گشتہ نہ باز آیند، نظارہ نظر دارند
قرارِ شان بہ کشتن شد، کہ اصلِ عاشقان اینست
صلیب آمادہ عشاقان، زاصلِ خود خبر دارند

4

چرا عشاق آمادہ بہ دار آیند مستانہ
سوال این عقل گر دارد، جواب از عشق بر آید
چو چشم ما بہ رویش رفت، دار اسانشِ ماگشت
بھای دید ادا گردد، جدا این تن ز سر آید

5

اگر صد باز آئی برسرِ دار اے فدای عشق
میندیش از کنارِ او مترس از وارداتِ آن
وفاداری بہ شرطِ امتحان مقصود پیشِ دوست
نباشی تا کہ پس ماندہ ز مہر و التفاتِ آن

6

نخشتین حلق را بر کارد آور بعد پرس از عشق
بہ دردِ تغمہ سرا کن جان و جسمِ خویش
بہ سیخ انداز لحمِ خود کہ پختہ چون کباب آید
بگیرد ھر کہ نامِ عشق یادش باد رسم خویش

7

نشد بر کارد الزامی، کہ دَستہ اش دستِ یار
اشارہ گردد ازوی، آہن اندر پیچ و تاب آید
بہ اندوہ اند عشاقان، کہ از معشوق وارد شد
مگر مشکل کہ ایشان، بہ آن جانب عتاب آید

8

دعای من کہ بادا کُندُ تر آن کارد اے جانم
کہ بر حلقوم من آن دلستانِ من روان سازد
زلمسِ دستھایش لطف گیرم دل جوان کردہ
کہ دیر آید بخیر آید، مرا کشتہ بجان سازد

9

یکی حاضر بہ چوبِ دار، دیکر سر بکف دارد
بکش تا در قبول آید رضای راز اہلِ دِل
نباشد جز ہمانُ دیگر کہ سر بر خاک اندازد
ستمگر دیدہ ساقی را، نیاید باز اہلِ دل

10

اگر مقصد بہ مَی داری، بپرس انبیق ساقی را
نہادہ سر بہ خم آشام، دُردِ جام از دستش
اسیر آزاد گرداند، مگو ارزان زمر جرعہ
بگیر آن جام بی ہنگام، تا فرجام از دستش

11

اگر مقصد بہ می داری، برو در کوچہءِ ساقی
کہ آنجا آتشِ سیال را تشہیر می باشد
شدم چون واقف از رمزش، بگفتم کلمہءِ تحسین
کَرا نمایہ ز سر آن میءِ، کہ خوش تقدیر می باشد

12

مپرس از نرخ میءِ شندان کہ بالا تر زہر نرخ است
مگر باقیمتِ سرمیءِ، میسر کردہ می باشد
گذر از جان اگر از مئی حیاتِ جاودان خواہی
کہ ہر میخوار اندر خمکدہ جان دادہ می باشد

13

کہ عشاقان بلا نوشان و زہر آشام می باشند
شرابِ تلخ و قاتل را نمی دارند اندیشہ
اگر زخم کہن تازہ شود خاموش می مانند
کہ بر آرندَ نالہ را نہ در آرند اندیشہ

14

اگر تلخی نظر داری، مپرس ارمیءِ گریز- ازوی
کہ از تلخی حلاوت نیست بالا تر بہ ذوقِ عشق
بنوش آن میءِ کہ از رگھا فرار آوردہ با شد روح
جدا کن سرز تن این جا اگر کوشی بہ شوقِ عشق

15

ہوس کاران چرا با جام و مینا مائل و راغب
کہ جورِ میءِ فروشان دیدہ خود را باز گردانند
بود جائز بر اوشان لذتِ می دور ساغر ہم
کہ سر از تنِ جدا کردہ وفا انداز گردانند

16

بہ قتل آیند عشاقان، پزد در یگ جسم شان
چنین رسم محبت ربجا آرند عشاقان
بلا شک آرزوی جام دارندہ و بجا دارند
کہ جسم و جان را این طور اندازند عشاقان

17

نباشد کارِ عشاقان نکاھیدن سر خود را
فدا سرھای صد دارند، از پی یک ادای یار
کہ باشد یک دم اوبیش از سرھای صد ایشان
نثار این تن برآن جرعہ کہ آید از عطا ی یار

18

نبا شد جستجو درکار، نی از سر برآید کار
کہ سردادن و سر گردان شدن کاری نمی دارد
وصالِ یار دارد انحصار ای یار بر قسمت
نمی یابد کسی یارش، اگر یاری نمی دارد

19

گرا نما یہ شرابِ وصل و اہل دل شہید عشق
نگاہِ ناز از مہرش، برابر جاری و ساری
عبارت ھست حسنِ یار عبادت گشت عشقِ ما
حجاب و شوق دو طرفہ، سراسر جاری و ساری

20

(وائي)
چو نوشیدم شرابِ ارغوان ساقی
شناسیدم صنم را بے گمان ساقی
دیارِ دوست یاد آید کہ دل نالد
منم از عشق او آتش بجان ساقی
زیادہ نیست حدِ زیست می دانم
دم-دو-روز-آخر از مطلعِ انوارِ تو حیران
تو در پردہ تو بر پردہ عیان ساقی۔

فصل سوم

1

مرا بیدار کرد از خواب، غم در غمزدہ آخر شد
دوبارہ بر دلم آورد آزار آن حبیب ای دوست
علاجِ او بمن بخشید، احساس حیات آموز
مسیحا چون ہمین دارم، چرا پرسم طبیب ای دوست

2

کہ آید از رضای یار، آزار است عجب آزار
نمی ورزد علاجِ ہر طبیبِ حاجبِ تدبیر
قضای ما شفای ما، رقیب و رہنمای ما
ہمان یارِ عجیبِ ما کہ ہست آن صاحبِ تدبیر

3

ہمہ دارو ہمہ صحت، ندارم یاد آزارش
کہ شیرین است گفتارش، اگرچہ آمادہء قہر است
زند خنجر عزیزان را، شود پروردگار آن ہم
خبردارد ز احوالم، بلی غالب بہ ہر قدر است

4

رباب آسا ریِ جانم، سرایندہ بہ سوزِ و او
تپیدن نالہ بر کردن، نہ شد ممکن جوابِ من
کبابم کرد آن نیز آن تنم را تازی بخشد
ہمان شد راحتِ روحم، ہمان باشد عذابِ من

5

ہمان بردارد از منزل، ہمان درآرد اندر راہ
ہمان گیرد ہمان بخشد، ہمہ در اختیار او
رضای عزت و ذلت ازو بر ہرکس و ناکس
دانا، ہمان بینا، ہمہ بر انحصار او

6

دل نادان چرا نگری کہ از جانان سلام آید
سلام اول ز تو واجب اگر خواہی سلامِ دوست
نمی نگرد در دیگر کہ می بیند در جانان
بخیر از کلبہءِ اجزان بیا اندر کنامِ دوست

7

کلامِ دوست شیرین تر، نباید گفت تلخ آن را
نباید گفت تلخ آن را، ک شیرینی بہ لب دارد
سکوتِ او سلام آثار اگر چشم ما بینی
اگر از چشم ما بینی، سکوتِ او سبب دارد

8

شکر ریزا آن نگارِ من زبانش ہم شکر پارہ
شکر خندہ بہ لب دارد، شکر آمیز گفتارش
ہمہ زیرینی وشہد است، از طرفش کہ بر آیَد
چشیدن با خبر باید، شکر انداز اظہارش

9

بیادِ شان کہ تو آراستہ داری خیال خویش
مگو ہرگز برای شان، کہ فکر تو نمی دارند
تا یاد دار من یادت کنم، دستور محبوبان
بلی خنجر بہ کف لیکن، زبان شیرین ھمی دارند

10

مرا یکبار از رسمِ مودت یاد آوردہ
الست آواز برکردہ، سوال از من طلب کردند
بلیٰ گفتہ بہ دامِ دوستی خود را امان دادم
بہ دردِ لادوای من محبت را سبب کردند

11

کجا دستِ حبیب ای دل، ہمی پرسند عشق آواز
بزیرِ خنجرِ الفت، نہادہ سر وفا جویند
اجل را در مقابل دیدہ، سر افراشتند عشاق
قتیلِ عشق ازین منزل، رہ صدق و صفا جویند

12

بخواند کشتہ گرداند، کشد نزدیک خود خواند
وصالِ یار شرطِ ابتلای خود عجب دارد
بیا سایہ ی نیزہ کہ عشق ازوی شود زندہ
خودی را در شکست آور کہ قتلِ تو سبب دارد

13

ترا خواند اگر محبوب، پندار این کہ راند از خود
خلافِ عقل رازم، مگر دور از حقیقت نیست
تماشا دان بہ میدانِ محبت خواندن و راندن
مشو مایس از راندن کہ این وصل فرقت نیست

14

خبر گیرند بعد از قتل، پیش از قتل آگاہند
محبت واقعی طرفہ تماشا ہست نزد ایشان
روا شرع محبوبان، عتاب و راحت ای جانم
بشو مانوس از کشتن بیا سرمست گرد ایشان

15

کشد بعدش خبر گیرد، بخواند پیش ازان محبوب
ادای این ز آدابِ زمانہ یار مان آموخت
تنم در زخم اندازد، ہم آرد راحت اندر روح
طبیب آن ہم رقیب آن ہم عجب فن فتن دارد

16

(وائي)
یقین داریم آخر از طیبیِ ما
دوائی درد دل گردد نصیبِ ما
علاجِ مہربانی و محبت ہم
شود بخشد مریضان را عجیبِ ما
زھی قسمت کہ خود تشریف آوردہ
بکر آن غور برحالِ غریبِ ما
رہا جانِ ضزین کردہ از ہمہ علت
ہما رشکِ مسیحا آن طبیبِ ما
بجا عبداللطیف ای اہل دول گوید
بجا حامی بجا حاذق حبیبِ ما

سرود یمن کلیان

فصل اول

1

حبیبِ من، طبیبِ من دوای درد ھائے من
ھمی خواہم مدد از تو کہ ناخوش زندگی دارم
بجانِ زار من افتاد آزاری زہر نوعی
مریض استم شفای دہ کہ تا خوش زندگی دارم.

2

حبیبِ من، طبیبِ من! علاجِ تو بمن شافی
منم آزردہ و افتان، ھمی باید عطا برمن
شفای دردِ دل پنداشتم شیرین نوایت را
بتو زارم کہ از دیگر دوا ناید بجا برمن

3

بیا ای نو بہارِ ما، بزنِ از دستِ خود مارا
بہانہ بر صواب آید اکَر آئی بہ کوئ ما
کہ از وارفتگی سر در برت انداختہ گوئیم
جزاک اللہ باین گونہ تو گشتی رو بروئ ما

4

طبیب آن طرح کے داند کہ می داند حبیبِ من
کہ این نشتر زند او از محبت ناوک اندازد
نیارد یاد فنِ کود طبیب آنگہ تو باور کن
اگر آن نازک اندامی نگاہِ نازک اندازد

5

ستم و رزیدہ گر مائل شود محبوبِ من بامن
شمارم منتِ بیحد دلم افتد بپائے او
بپوشم زخم از احسانِ طبیبان بی نیاز آیم
بیاسایم بہ آزارش کہ حاصل از رضائے او

6

بود نالان کہ تیر رے خورد و آھن در تنش ماندہ
بہ میدانِ محبت مشکل است از غم گزر کردن
بہ بین آن خشتہ بندان را کہ باخود چارہ گر ہردم
شبی در مجلسِ خشتہ تنان باید بسر کردن

7

شبی در مجلسِ خستہ تنان باید بسر کردن
کہ در صحرائے دل از درد زخمِ تر چو گل دارند
نہان از خلق شاغل در مداوائے غمِ پنہاں
نہ ترس از شامِ تنہائی نہ صبح شور و غل دارند

8

فغان از دلفگاران می رسد امروز می دانم
جگر سیپارہ کردہ آیتِ عشق اندران خوانند
ھمہ شب اہتمامِ خستہ بندی بعد ازان فارغ
زخود غافل مگر غافل حدیثِ دلبران خوانند

9

خبردارد چہ صحتمند از دردی کہ لاپروا است
و لیکن زخم خوردہ ھست از آدابِ آن واقف
بود با خاک پیوستہ بسوزد تپِ ھجران
بہ شب گریان بہ یادِ یار و ھرکس از ھمان واقف

10

نہ داند تندرست از درد لیکن ھر کہ زخمی داشت
بخاک آلود و حیلہ در نیا ورد آن بجانِ خود
وفادارن بہ دل دارند دردی مرگ انجامی
ہمہ شب گریہ و زاری نمہ خواھند امانِ خود۔

11

ندارم اعتبارے بر ریا کارے کہ بے کارے
بہ ظاہر اشک می ریزد کہ تا بیند کسے آن را
مگر آن مبتلائے غم کہ دل بادوست پیوستہ
نمی گرید نمی نالد نگھدارم بسے آن را

وائي

طبیب از چارہ بے چارہ، غلط من داشت اندازہ
دلم بیمار دردِ دوست، گذر اے بے خبر از من
علاجِ تست ناکارہ، دلم بیمارِ دردِ دوست
دوا – ازوے-عطا – گردد، کنون آمد کہ غم دادہ
دلم بیمارِ دردِ دوست، دلم بیمارِ دردِ دوست،
طبیب از چارہ بے چارہ، مسیحا داند ابن چارہ۔

فصل دوم

1

مکن دعوائے مریضان چارہ گر چندان
ھم این ساعت ترا در خاک درمان ریختن باید
نمی خواھیم علاجِ درد اے نا آشنائے درد
غلط ھست این کہ غیر از دوست مارا زیستن باید

2

مریضانِ محبت بے نیاز از چارہ گر باشند
کہ این تدبیر کار آمد بود دربارہء ایشان
بہ آن راھے کہ گردد چارہ ء از چارہ گر حاصل
ازان رہ نیست در امکان نجات و چارہ ء ایشان

3

طبیب از راہ ھمدردی بہ حالِ ناتوان کوشان
کہ تا از جھد آن شدّتت آزار جان گردد
مگر ماند از شفا محروم بیمار آنچنان دیدم
محال است این کہ جز پرھیز خیر ناتواں گرد

4

بہ نزدِ خانہءِ من صاحبِ تدبیر ساکن بود
مگر باوی شناسائی نہ کردم بس زیان کردم
چو شد آزار در چشمم فغان برداشتم گفتم
چرا از عقل بر گشتم، چرا باخود چنان کردم

5

نہ کردی استفادہ ساعتِ بیماری اکسیر
مگر کردی حذر از چیز ھائے بد اثر چندان
بہ رسمِ احتراز اے ابلہ از آزار بر رفتی
مزن لافِے کہ غیر از ھیچ گشتی خوبتر چندان

6

وصالِ یار اگر خواھی، ہنر از شب روان آموز
کہ ذوقِ جشن بیداری ہمہ شب در جہانِ شان
بہ دار آیند یا برتیغ یا در قید از پایان
مگر رازِ نہان بیرون نیاید از زبانِ شان

7

طییب از چارہ بر گشتہ براند از خانہ بیمارے
گذشتہ مدتے لیکن نہ حالش برقرار آمد
علاجش دیدِ دلبر بود، دیگر چیز چیدین را
نہ حاجت بود ازان نے حیلئہ در ھیچ کار آمد

8

تنم یکبار کافیدہ، دوبارہ از مسیحائی
مرا در صحت آوردند ادائے دلبرانہ بین
فدایم برہمان ساعت کہ این نوبت بمن آمد
بیا در پھلوئے ایشان رضائے معجزانہ بین

9

خدارا از علاجِ من، بیا باز اے طبیب اکنون
نمی خواھم کہ از آزارِ جانِ خود شفا یابم
نمنایم ہمیں تا دم، بمانم باقی از صحت
کہ آید دوست ازین مقصد لقائے خوش لقا یابم

10

ھمی پرسند از من ھمرھانِ عشق از حیرت
کہ چون بیچارہء ای حالانکہ پیش چارہ گر بودی
چرا در نذر درمان سر نہ دادی اے مریضِ جان
درآن مدت کہ تو از قربِ جانان بہرہ ور بودی

11

بہ اوشان کار افتادہ کہ داروئے نہ دانستہ
اضافہ شد بہ دردِ من مرا بس نیم جان کردند
طبیبے در طلب نامد، مصیبت بہرہء من شد
معاذ اللہ بیدردان بزودی ناتوان کردند

12

مریضان چارہ سازئ اطبّا در گذر کردند
کہ در دانست ایشان این ھمہ تکرار بیکار است
بہ داروئے کہ داروئے بود رشکِ مسیحائی
توقع داشتہ کود در پاسِ دلدار است

13

فغان پرداز می کوشم کہ داروی بہ دست آید
مدد ای چارہ سازِ من، نظر برجانِ بی چارہ
شوی گر ملتفت برمن، شود رنجوری از من دور
عنایتھای تو کافی، پئی درمان بی چارہ

14

مریضانِ محبت بین کہ صحت را صدا دادہ
چو مھتا بی صفت محبوب از در کی بدر آمد
نمایان شد نہان روی مسرّت منزل آرا شد
شبِ دیجور لیکن بہرِ شان گویا سحر آمد

وائي

بیا نزدم حبیب من
کہ دردم باعثِ مرگ است
گناھم را نہ یاد آری
اگر مردم مجیبِ من
کہ دردم باعثِ مرت است
چنان مستم کہ می بودم
بہ فکرِ تو نجیبِ من
کہ دردم باعثِ مرگ است
برایم زیست شاد آید
بہ دارونے طبیبِ من
کہ دردم باعثِ مرگ است

فصل سوم

1

فغان بر لب محبوبان، ز محبوبان فغان برلب
کہ آزار است برجانم، نیابم ھیچ درما نی
سراپا جسم شد خستہ، بہ بینید اعتبار آرید
ھمی باید دھد دانا، شتابم ھیچ درما نی

2

جگر بر اخگر اندازد، دلم را نیز سوزاند
باین نوبت کہ بے رحمی ازو بیچارگی از من
ندارم احتیاجِ چارہ گر لیکن علاجِ دوستِ
جزآن مشکل کہ گردد دور ین آزردگی از من

3

کمان پرداز دست دوست، بامن آنچنان پرداخت
بنوکِ تیز آن ناوک، دُوبارہ دربرم افتاد
جگر خوناب و دل غمناک، گردانید و جستہ رفت
مگر ذوقِ محبت روز افزون در سرم افتاد

4

مپرس از من کہ پروانہ چرا بر شمع شد شیدا
و گر پرسی ز پروانہ ہمین حجت روا باشد
کہ چون زخمِ جگر خوردی چرا آتش پذیرفتی
نیاہم دیگری کو این چنین اھلِ وفا باشد

5

اگر خواھی کہ فرخندہ شوی مانند پروانہ
بیاو آتشِ افروختہ را سرد تر گردان
بسان را سوخت این شعلہ تو شعلہ را بسوزای دوست
ندا ند تا کہ کسے آنرا چنین طرحے دگر گردان

6

اگر خواھی کہ فرخندہ شوی مانندِ پروانہ
مترس از شعلہ ازان کہ اول ھمین طور وفاداری است
برو بر جلوہء جانان یا از سوزِ آن خندان
بغیر از سوز خام استی، تقاضایت ریاکاری است

7

ھجوم انداز پروانہ، سوئی شعلہ شتابیدند
تپش اندوز گردیدند و جسم و جان فدا کردند
وفاداری بہ شرطِ استواری ھمچنین باشد
سر تسلیم خم کدہ حیات از خود فنا کردند

8

تپد گر تن تنور آسا بزن بر آب و دیگر سوز
فروز آرد فروغ آخر مدہ آنرا فرو گردن
بیارا اندران بازی بغیر اظہارِ بادگران
بسی یابی ازین بازی متابی گر ازو گردن

9

ھنوز از آتشِ خیزان برآورد آن صنم مارا
ھمان دم سوزِ یکتایی بہ جانِ ما شتابان داد
دارین صورت بہ حالِ ما نجات از سوز ممکن نیست
کہ ما را از سرِ نویارِ ما شعلہ بہ دامان داد

10

ھمان کوسنگ را پختہ، پدید آرد ازو آھن
جہان اور کند تسلیم لاشک خوش ھنر ھست آن
ھمی دانم کہ این ترکیب آتش کارِ ما داند
عجب دانای راز است آن زہر رہ باخبر ھست آن

11

بہ شور بِاد دم امروز آتش کار مصروف است
مجاز آغاز آتشدان کہ از اخگر فروزان شد
دھدتاب و توان دل را حقیقت رابہ حسن آرد
شوی ضایع چو آ ھن، گر تنت از وی گریزان شد

12

کشیدی دست و روی خود نخست از آتش ای جانم
ھمان آتش کہ دارد شعلہ ھای عشق در پرواز
گذر کردہ ز تابِ آن برفتی، بعد می گوئی
کہ تو آتش گری لیکن نہ ای باشعلہ بر پرواز

13

بجو دکّانِ آتشگر، بنہ این جسم برسندان
بنہ این جسم برسندان بجود کانِ آھنگر
کہ تو ہم کوفتہ آمیختہ گردی در آن آھِن
شوی آ ھن صفت پختہ بدین فیضانِ آتشگر

14

بیا پی کوفتہ گشتن چو سندان کارگر باشد
مگردان رو از ین محنت کہ این محنت پر از خوبی است
بگیر این نکتہ در یادت، حذر از کوفت و پخت مکن
کہ این صد مقصد ی دارد گربیکار سر کوبی است

15

بیامد باز آتشگر، کہ تار رونق بجا آید
بلی شوریدہ سر لیکن، بدستش دوستی پنہان
دھد چون آبِ آہن تاب تیغِ زنگ خوردہ را
مثالِ روئے مہرو یان کناند تیرگی پنہان

16

ھمان آہنگری آمد کہ فطرت را فروغ ازوی
نگاھش ھر نمانش را بیک جنبش جوان سازد
نقاب از زنگ برخیزد رخِ آھن راشود رخشان
بہ دست آرد چو آن پر داغ، صیقل را روان سازد

وائي

زندگی اے مہربانان زندگی زندگی مھربانان زندگی
یاد جانان می دھد تابندگی زندگی ای مھربانان زندگی
می دھید از بادہء خورسندگی زندگی ای مھربانان زندگی
در اشارہ می رود پژمردگی زندگی ای مھربانان زندگی
یک کرم کافی برین آزردگی زندگی ای مھربانان زندگی
یک نگہ زانل کندھر کستگی زندگی ای مھربانان زندگی
میروم از جان خدارا زندگی ای مھربانان زندگی

فصل چہارم

1

یکی ساغر دو میخواران، طریقِ عشق کی باشد
حساب است این اگر واجب، نمی ورزد خیالِ ما
حسابی آنکہ دارد دور عاشق را ز قربِ دوست
نبایستہ نشایستہ بود ھر گز بحالِ ما

2

یکی ساغر دو میخواران، اصولِ عشق کی باشد
اصولِ عشق این باشد نہ، باشد فاصلہ درپیش
بہ یکتائی دوئی را درگذر کردن ھمی باید
در این میدان بہ مشتاقان نہ شاید مرحلہ درپیش

3

یکی ساغر در میخواران، طریقِ عشق کی باشد
ھمین تقسیم در تقویم عاشقان نمی باید
تمنای بہ مینوشی کہ اظہارش بہ مطرب بود
کنون تکمیل آن از رغبت ساقی ھمی باید

4

نمی زیبد کہ داری می زمی نوشان نھان ساقی
بنوشان می بہ می خواران کہ جودت ھم چنان باشد
سفر آمادہ می نوشان بنوشیدہ روان گردند
بود لازم کہ با اوشان ز تو عزت عیان باشد

5

مگردان خفیہ خم را از بلانوشان کہ تا ساغر
زمی پختہ بغایت رھروان را رد خمار آرد
ادای آن ادای خوش کہ تو آن دم رواداری
ترا ھر می پرست از شاد خواری ھر شمار آرد

6

پیاپی جام ے نوشند از تلخی نمی ترسند
صدای بر صدای اینکہ، برخیز و بدہ ساقی
نمی گردند سیر اژ جرعہ، خمھا در نظر دارند
ندای بر ندای اینکہ، بر خیز و دہ ساقی

7

ھما بادِ شمال آمد کہ گرد از پا ی می نوشان
بہ دوش آورد چون پیغام، ساقی خم کشادہ کرد
ازین شد التفاتِ می پرستان سوی میخانہ
نظر باخوش نظر پیوست ھر یک استفادہ کرد

8

بیفشان شبنم میخانہ را بر رھروان ساقی
کہ آگاھی دھد بویی چو گل بویی بہ ھر سویی
دوان آیند ے نوشان، صبوحی را صدا کردہ
بہ صحنِ تو بخیزد شور پیمانہ زھر سویی

9

قدوم می پرستان زینتِ ایوانِ میخانہ
ھجوم آویز دستان گرد پیمانہ چو پروانہ
تہی گشتند خمہا لیکن اینہا تشنہ لب چندان
بہ جوشِ جام آشفتہ و دیوانہ چو پروانہ

10

مبادا بی خبر باشی تو ای پیر مغاں بشنوا
بسی باعیش کوشی لیکن آسودہ نخواھی شد
ھلاکت یافتند از توبلا نوشان بہ جامِ تو
ز جرم بیوفائی سربسر آوردہ نخوامی شد

11

جواب ای ساقی باقی کہ بعد از مرگِ می نوشان
تو زخمِ زیست تاچندان بہ جانِ زار خواھی داشت
گذر از دیر تا کی دوستدایرھا بہ ویرانہ
تقاضا ی وفا از خود بجا اقرار خواھی داشت

12

چرا بیگانہ شد مرگ از تو ای پیر مغان دیروز
کہ ھر میخوار مرد ازخودسری تو بہ خمخانہ
جوابی دہ کہ بعد از رفتگان آن کیست کو امروز
کند در عفو بیجا برتری تو بہ خمخانہ

13

مگو مردند میخواران پس از تکرار می نوشی
مگر از باعث دیگر ز جان رفتند میخواران
دمی پیر مغان بر داد عتاب از تندی و تیزی
ازان آزاردہ افسردہ گذر کردند میخواران

14

بہ سر تیغ و بہ لب ساغر کہ عادت این چنین دارند
ز جذبِ این بسر آرند آن راھی کہ راھی نیست
بیاری غافل و گمراہ کہ آگاھی کئی حاصل
امان در سایہء عشق است و دیگر جا پناھی نیست

15

بغیر از امتیاز تلخی و شیرینی از ساقی
گرفتہ جام نوشیدند، میخواران بہ میخانہ
بنوشیدند نا چندان کہ از جانھا جدا رفتند
بہ بین آن مدفنِ اوشان نشانداران بہ میخانہ

16

اگر خواھی شھیدِ عشق باشی راپہ رندان رو
فدا کن سر کہ بعد از سر شمردہ آیی از اوشان
بغیر از سرفروشی این سعادت کی شود حاصل
نگیرد این فضیلت ھرکس و ھرجایی از اوشان

17

بدیدم می بہ می ساغر بہ ساغر لذت نوعی
مپرس از کیف ای جانم فزون تریک ز دیگر بود
ھمان کیفی کہ از کیفیت آن گرشوی واقف
بمقتل شادمان آیی و گرمی بادہ خوشتر بود

18

رموزِ رندی از رندان نیاوردی بہ نزدِ خود
چہ کردہ ھرچہ کردی خالی از خیر و خبر کردی
کنون ریز اشکِ شب بوقتِ می چکانیدن
نیابی باز این نعمت چرا کارِ بتر کاردی

وائي

دوست از در آمدہ اھتمامِ وصل شد
اھتمامِ وصل شد دوست از درآمدہ
بعد مدت از خدا ارزو بر آمدہ
آرزو بر آمدہ اھتمامِ وصل شد
دور شد دوری ز ما یار در بر آمدہ
یار در برآمدہ اھتمامِ وصل شد
آنکہ نزدِ ما بود قرب اوسر آمدہ
قرب او سر آمدہ اھتمامِ وصَل شد
فضل بر عبداللطیف دوست از در آمدہ
دوست از در آمدہ اھتمامِ وصل شد

فصل پنجم

1

عجب انجام اربابِ وفا را، خوب و خاص انجام
کہ رسمِ خوش بنا کردند، طرح نو بجا دادہ
رسیدند از رہِ کثرت بہ محنت برسرِ منزل
ھمیں اعجازِ رندی بود کین کردار ادا کردہ

2

بہ ھرجا سیر صوفی را، بہ رگا چون روان شد خون
جدا از خلق می دارد، معنی روزگار خویش
بہ ذکر و فکر گم ذھنش، خبر ازوی نخواھی یافت
گناھش این، اگر کس را گمارد رازدارِ خویش

3

دھد داد و دھش رنجش، صواب اوصاف صوفی را
مگر راضی بہ نادادہ، کہ اصلِ اصفیا باشد
تہی دامن تونگر دل، ندارد سیم و زر در کف
نہ بر دنیای دون آنرا، امید و اکتفا باشد

4

نداند کس کہ صوفی کیست، مسلک چیست صوفی را
چہ می دارد چہ می خواھد، چرا غافل زجانِ خویش
خبر دارم کہ صوفی در ستیز اندر بطونِ خود
بخود جنگد مگر صلحش بود با دشمنانِ خویش

5

چہ صوفی صاف کرد از ھست، اوراق وجودش را
ازان پس گشت فرخندہ، لقای دوست را دریافت
چہ صوفی صاف کرد از وھم، الواحِ خیالش را
ازان پس گشت او زندہ، لقای دوست را دریافت

6

مقامِ صوفی ازخواھی، بشو از مصلحت بیرون
کلاہ انداز در آتش، کہ شرطِ اولین باشد
بیا گم کردہ خود را باز، تا راھی شود پیدا
مقامِ صوفی ازخواھی، ترا مسلک ھمین باشد

7

کلاہ خویش گر داری، بشو صوفی بہ جان و دل
بشو صوفی بہ جان و دل، بنوش از آب عرفان جام
مقام این مقامِ آن، کہ حال ازوی شود حاصل
مراد تو بہ این ساغر، گذر از دورِ بی جان جام

8

خفی را خیمہ اندر جسم زن، ذکر جلی می کن
بہ غور فکر در فرقان، ھمہ جو اسم اعظم را
مرو بر درگہِ دگران کہ درگاہِ خدا کافیست
ازان گوھر دست آری، بسردہ سعی پبھم را

9

ھمہ عالم بہ گردِ من، مدام اندر تنگ و تازست
منم در ورطنہ حیرت، کہ آخر این تماشا چیست
ندانم ابتدا و انتھای این تمام اسرار
طلسم رنگ و بورا در بہایت پست و بالا چیست

10

طلسمِ رنگ و بود، ترتیب دادہ آنکہ در احساس
جہاں در جستجہ حیران، کہ تابیند جمالِ او
گرفتم نکتہ از رومی، پذیرفتم کہ می گوید
ھمہ آثارِ عشق آمد، پدیدار از کمالِ آو

11

جمال و جستجوی او، ھمہ احوال عشق ای دوست
جہانش را کہ می بیند ز خود حرفی نمی گوید
مقام معرفت آغاز و انجام این چنین دارد
بجا محسوس می باشد، چنان رومی ھمی گوید

12

نہام راز آن از برکہ رومی در اشارہ گفت
جمال و جستجویش، عشق را اندر نہال آرد
نباشد پردہ ی حایل اگر مابین حسن و عشق
شہود از باطن آید بر، حقائق را بحال آرد

13

بہ ظاھر فاسق و فاجر، فنا فی الفکر در باطن
گریز از علم گویا، تیرِ دل را در ھدف آرد
کہ وردِ حرف حق را روز شب در خاطر انگارند
کرا حاجت کہ دیگر روز گارش در تلف آرد

14

شعارِ شایگان ای دوست دورِ درد و درسِ غم
بدست آرند لوحِ فکر، خاموشی مطالع شان
نمی خوانند اوراقِ دگر، بس یک ورق خواندہ
کہ می آید لقای یار از وی در منافع شاں

15

نہ یاد آرند آسطری کہ می دارد الف درپیش
الست آواز آن سطری ز فکرِ ناقصان معدوم
ہمیں بینند اوراقِ دگر لیکن نمی دانند
بغیر از مقصدِ انسان گویا از جہان معدوم

16

بہ یاد آرند آن سطری کہ می دارد الف درپیش
الست آواز آن سطری بہ فکرِ عاشقان پنہان
کہ لامقصود فی الدارین، را تشریح می دانند
بدین مقصود پندارند رازِ دو جہاں پہنان

17

مگو ای بی نصیب از حرف خواندں خویش را قاضی
کہ خوانی بیشتر تاہم، نہ دانی رسم و راہِ عشق
بیا بر ذوق عزازیل ای ندیدہ ذوقِ عشاقی
کہ لذّت گیری از جرعہ، بیابی بزم گاہِ عشق

18

بجا عاشق عزازیل است و دگرداں بس ھوس کاران
کہ از عشقِ عظيم آن لعنتی شد سرخرو چندان
کرشمہ بین محبت را، کہ دارد پیچ و تاب اینک
بیا بر شور تابینی بہ دنیا ھا و ھو چندان

19

بخواند آنچہ خود، سبق از سابقہ اسباق
شناسیدم ازان اوّل، نھایت نفس را بیشک
بران جای کہ حاصل می شود ارواح را عرفان
رسا شد نارسا ذھنم، توصل شد بجا بیشک

20

ھمی خوانند، می خوانند، غیر از سود می خوانند
کہ در دلھای شان حرفِ شناسایی نمی آید
زاہد گرھمی خوانند، در تقصیر می افتند
کہ ھرگز بی عمل نزدیک دانائی نمی آید

21

بخوان حرفِ الف اول، دگر اوراق ضایع دان
کہ اینست ابتدای علم، ایں ہم انتھای علم
جلای دہ بہ جانِ خود، کہ تایابی ولای خود
مخوان اوراق چندین، نہ یابی ماجرای علم

22

بگردانی اگر اوراق چندان، نقص یابی چند
بیا بیرون ازیں گردش، کہ از گردش غبار آید
اگر از قول مقصد برنیاید، فعل بے فیض است
کفایت کن برین نکتہ کہ در مشکل بکار آید

23

چنان کاتب نویسد لام الف را متصّل کردہ
بسانِ اوبہ روحم یارِ من پیوند می دارد
بظاھر دور تر لیکن بباطن ھست نزدیک آن
خیالش چون گلِ خندان مراخورسند می دارد

24

برابر نیست با دیدار یک، تکیہ چہل روزہ
بگویم تجربہ لازم اگر فکرت بہ شک باشد
چرا کاغذ سیہ گردانی اے کاتب چنان چندان
کہ گردانی بسی اوراق تاھم حرف یک باشد

25

دلت حجرہ، تنت مسجد، ضرورت نیست چلّھ را
بغیر از حاجت دیگر، پرستارِ خدا می باش
شانسی خویش را آگاہ باشی از ھمہ حکمت
گذر ہر کدورت، مایلِ صدق و صفا می باش

26

اگر بینی عجب بینی، مگر با چشم حق بینی
نباشد ھیچ جا خالی، بہ ھر جا مظہر عرفان
حذر از منحرف واجب، کہ آن کاھل نہ در کا است
بدیدم دوست را در دل، بدیدہ منظرِ عرفان

فصل ششم

1

صنم داؤد خصلت شہسوار صاحبِ حشمت
منم بی جان تنم افتان، ندارم زور بازو کاش
ھمان بر رخش سرکش من زمین رھر و بہ آھستہ
بجان آید بیندازد فرود آیم بہ زانو کاش

2

صنم داؤد صورت شہسوار صاحب صولت
منم ناندان دلم حیران، ندارم ھوش و ھمت را
ھمان بر رخش سرکش من پیادہ پیش تا زندہ
بجان آید بیندازد رسم ھرج و ھلاکت را

3

ایا محبوب ای قابیل! چسم تو پر از پیکان
نگاہِ تو عجب انداز، عجب مستانہ می باشی
بیک حملہ، بیک غمزہ، کنی غارت متاعِ دلِ
زیان از تو روا برما، مگر بیگانہ می باشی

4

اگر تیر از کمان آید، سپر کن سینہ ی خود را
کہ یابان آنچہ می خواھند، انجامش بہ سر باشد
مترس از تیروی اندیشہ ی سودو زیان برکش
کہ عشقت از ہمین تکلیف بیشک بہرہ ور باشد

5

کمان را گر برزہ آند، تو سینہ سپر گردان
مشو دور از مقابل جان سپردہ نزدِ اوشان باش
گوارا کن بہ جان زحمت، مدہ جنبش بہ پای خود
گراھستی عاشقِ صادق گزیدہ گردِ اوشاں باش

6

مکش تیر از کمان برمن، مکن این کارِ طفلانہ
مکن این کارِ طفلانہ مکش تیر از کمان برمن
کہ تو موجود ھستی در وجودِ من، مثالِ جان
شوی خود صد دیوانہ، مکش تیر از کمان برمن

7

گریزان از خدنکِ دوست، لرزان از نگاہِ او
نخوامی دید حیلہ باز را زخم آزما گشتن
نشانہ چون شود یکبار، دیگر سز نہ بر آرد
نصیبِ خود پسندان کی بود درد آشناد گشتن

8

بہ آن جای کہ گشتم صید، آنجا ایستادہ ام
مرا تیر سبک زخمی، عجب راحت رسانیدہ
ھنوز اُمیدوارم تاکہ باز آید ھمان تیرک
نگاہِ مہربان یا بم، قدم ثابت رسانیدہ

9

بہ میدانِ محبت نعرہ زن شو اھل دل از دل
بہ دار آید سرت، تن کنگرہ یابد، بماں خاموش
گزندِ اژھای عشق مہلک می بود جانم
مگر باید کہ باشد دل شکیبا، ھم زبان خاموش

10

بہ میدان محبت در ھوای سر مگردان سر
رضای گر دارو رسن آرد بنہہ سر پیش
عتابی سر، و گر آید مقابل اژدھای عشق
نمی زیبد جنون انداز عاشق را حذر درپیش

فصل ہفتم

1

کجا ممکن کہ عاشاقان فراموشند ایزد را
بہ ھر لمحہ بہ ھر لحظہ بہ یاد اوست شغلِ شان
گمان اینست لیکن از گمان برتر یقین اینست
در ین حالت ز فصلِ جان شود با دوست وصلِ شان

2

شمارد ترا عاشق، کہ داری سالم اعضا را
مکن دعوای عشق اکنون کہ این دعوای بیکار است
بود عاشق کہ خون باریدہ گرید بر درِ جانان
پسند آرد دیگر را، پسندش دیدِ دلدار است

3

ھمان عاشق کجا باشد، کہ تن را پر زخون دارد
اگر خونِ فزون دارد ھمان عاشق کجا باشد
نشانِ عشقبازان رنگ زرد و چہرہ بی رونق
نہ سر بر سکّہ اندازد کہ عاشق برملا باشد

4

مکن دعوی کہ اکنون از تنت بایک خراشِ خس
برآید خون اَنچندان کہ بینی بیشتر آن را
بدین حالت چسان از ضربِ محبوبان بجا مانی
گذر از این ھوس بگذار از خود دور تر آن را

5

صلیب و عشق را یک مقصد و مقصود می باشد
اگر این جان چلب دارد، ازان عاشق شود بی جان
نشستن برسرِ راھی بہ زوری یا بہ زاری عام
بغیر از جان سپردن مسلک و منصب بود بی جان

6

نداری علم گر از ریز درد آمیز و عشق آموز
بروبین عشقباز آن را ک بینی رسم نادیدہ
مرو در کوچہ ی بی غم از عشق ات بیگانہ
چہ داند سّرِ سربازان کہ سرد و گرم نادیدہ

7

بیا در بارگاہ دلنوازان با دل و دیدہ
بگردان سیر از دیدارِ اوشان دیدہ و دل را
بہ دارونی محبت مر ترا خورسند گردانند
مدار ای جان جدا ھرگز ز جانان دیدہ و دل را

8

بیارا بر دکانِ یار، بازی آنکہ خوش بازی ست
نیاز آکین بی پیشِ او نہادہ سر بہ شو برسر
بمانی سُرخرو بیشک، نہ بینی گمرھی و غم
عجب رازیست این رازی کہ می گدد ازو برسر

9

بہ میلانِ محبت منزل اندازی بہ کوی یار
بنوشی می، عوض جانت ز جامِ او چنان چندان
کہ خم گردد خمِ پیرِ مغان تو سیر تر باشی
ہمی باشد چو صبح آباد شامِ او چنان چندان

وائي

حدیث حسنِ محبوبان کجا از دل جدا گردد
ھمین کاوش، ھمین کاھش کہ سر بروی فدا گردد
کجا از دل جدا گردد
تخستین سر بہ پایان عشق ازین وصلت عطا گردد
کجا از دل جدا گردد
بہ دار آیند عشاقان دگر کی باوفا گردد
کی از دل جدا گردد
فنا شد عقل، لیکن وھم کجا از دل جدا گردد
کجا از دل جدا گردد

فصل ہشتم

1

نمی زیبد کہ آئی گاہ و بیگاہ بردرِ جانان
مشو نادان کہ این تکثیر در تقصیر می آرد
مگو احوال خود برکس، مگر باصاحبِ، دل گو
کہ میلانش مسائل بر سر تدبیر می آرد۔

2

آزین شد درد افزون ھم ازان صحّت صدا بر داد
گمان غالب کہ ھر دورا بھم پیمان ھمی باشد
بلاشک این عجب انداز بر معنای این مبنی ست
مصیبت بھر عشاقان، عزیز از جان ھمی باشد

3

اگر آن مہربان مانل شدہ، آبر تمیز آرد
بنوشی آب آن از دست او چون اشترِ تشنہ
ھمین آدابِ دلجویی، روا باشند برخاصان
نمی آید برین سرچشمہ، ھر یک کمترِ تشنہ

4

عیان نی آنچہ گفتہ نیست، گفتہ را نداند کس
حکایت آن نھایت آن اگر دانی ھمہ دانی
چوزر پاکیزہ و پیروز، مخفی از نگاہِ خلق
حکایت آن ولایت اگر دانی ھمہ دانی

5

نداند کس کہ گفتہ شبد، عیان نے آنچہ گفتہ نیست
بدانش نیست ممکن کردن آسان این معمارا
ولیکن دستگیری را عطای دوست گر آید
سھل باشد کنی آسان بہ امکان این معمارا

6

جدا سازند گر جانان، ترا از قرب و قلبِ خود
مشو زنھار دل برداشتہ، ورد وفا می باش
چنان ھر ناخوشی را باخوشی بر خود گوارا کن
کہ ماند رشتہ پیوستہ، تو مرھونِ عطا می باش

7

بہ رسمِ دیدہ ور بنگر، درونِ خویش تن چندان
کہ تاواقف شوی از این ھمہ احوال ای ھمدم
ھمہ آلام از اوھام، غفلت سراپا درد
شناس اول شعار خود، بدین اجمال ای ھمدم

8

سراسر صبر ورزیدہ ز نیکوئی نشان دادند
برابر واجب التعظیم می دانیم ایشان را
مگر دگران کہ از فتنہ، بدی را بر نمود آرند
میّشر لذتِ جامِ شکیب آید نہ اینان را

9

شکیبا امن و عزت یافتہ، شاکی بہ ذلت ماند
بیا انجامِ خیر و شر، بہ چشمِ منصفانہ بین
خلل انداز شاکی را تہی دستان تہی دامن
شکیبا خانمان آباد، رسمِ عارفانہ بین

10

ترا خوانند اگر ملزم، مدہ الزام بر اوشان
بہ تعمیلِ تحّمل در شکست آور، فلاکت را
ھر آنکہ اول کند یورش، ھزیمت کود ھمان بیند
یقین داری کہ فتنہ گر، ھمی یابد ھلاکت را

11

کنارہ باید از کینہ، کہ ازوی ھیچ حاصل نیست
اگر حاصل بود تاھم وبالِ جان شمار ای دوست
کمان را بین کہ چون در تنگی آیدُ پر خطر باشد
گسارد زہ کہ در زودی کند نقصان ھزار ای دوست

12

حذر کن از نگویندہ، گذر کن ھم ز گویندہ
بود لازم ادب امروز برگردان نہ ماضی را
نہادہ سر بہ زانو، گم یہ غربت باش روز و شب
ضمیرت چون شود مفتی، نپرسی ھیچ قاضی را

13

بہ ھر نوعی کہ آشامیدن از سیلِ روان دانند
بیا آشام با اوشان طریقِ تشنکان دریاب
بدین قسمت کہ آبِ زندگانی را بہ دست آرند
بشو آمادہ با اونا حیاتِ جاودان دریاب

14

گریزان شو ازان محفل کہ اندوھت کند افزون
مکش سودِ خرافات ارچہ حاصل صد ھزار آید
مرو در مجلسِ مردہ ضمیران، تا امان یابی
ازان فتنہ کہ بر فالش فضائل در فشار آید

15

خرامان شوبہ آن محفل کہ خوش دستور عیان دارد
زیان حاصل شود تاھم، از و حرمان نخواھی یافت
بجامِ دوستداری درد ھایت را علاج آنجا
برو در مجلسِ آن خوش نشیں نقصان نخواھی یافت

وائي

مرا از جاں جوا کردہ فنا کردہ فراق یار، ای ھمدم فراق یار!
نشستہ اند بردرِ او چوں دلداگان بسیار، ای ھمدم فراق یار!
بہ ھر جا شھرۃ حسنش بہ ھر جا حاجتِ دیدار، ای ھمدم فراق یار!
کنم سرمہ بہ چشم خود ز خاک پای آن دلدار، ای ھمدم فراق یار!
لطیف از کیفِ ایں نازانِ کہ بی چون است حسن یار، ای ھمدم فراق یار!

سُرود کھُنبھات

فصل اول

1

بلا شک برتر از ھر عیب ھست آن شاھدِ رعنا
بگیرد زبیہ ھر یک خوبی از حسینِ صفات آو
خطا بخش آن نگارِ ما، عتاب آرد نہ بر عصیان
اگر ما بر خطا ثابت بہ آمرزش ثباتِ او

2

تو ای ماہ درخشان نزد تر ھستی بہ کوی یار
بگیر از من پیامِ درد برسان بانیاز آن را
منم گریان بتو نالان، خدا را حال من گویی
بہ خلوت در بیان آری تمام این سوز و ساز آن را

3

بود آن رشکِ ماہِ من، بہ خلوت جلوہ گر باشد
کہ سرخابِ نگاہِ او بہ روحم رہ گذر دارد
کلامِ او پیامِ عشق، عشق اور ضمانِ زیست
دلم اندر امان او جوان شام و سحر دارد

4

شبِ مھتاب و راہِ رخت، زورِ بیکران باید
بیا تا قافلہ صندل بہ آخورِ تو در آرم
مگوئی راز من برکس کہ ھستی رازدارِ من
قدومت قہر بر حاسد کہ من امید بر آرم

5

تو ماہِ چاردہ اندر طلوع آئی شب آرایی
نیابی نسبتِ یارم، کہ چندان حیلہ گر باشی
تمام این آب و تابِ تو کہ تو تا زندگی داری
بتابِ یک دمش ناید، مقابل باخبر باشی

6

ھزاران آفتاب و ماھتاب اندر طلوع آیند
مگر باللہ غیر از نور بخشِ من جہان تاریک
شعاع مہر مامہ از تابشِ عشقِ تپان محروم
اگر نورش نہ برآید بود کون و مکان تاریک

7

تناسب بر تقابل نیست ممکن ای مر تابان
کجا انداز تابِ تو، کجا آداب تابِ دوست
تو در شب تابش اندازی رھماں شب روز تابندہ
غریبِ تاب ای مہتاب، برسر یاب تابِ دوست

8

بگویم راست ای مھتاب اگرچ از من نخشم آیی
نداری نسبتی با حسنِ دلدارم خدا شاھد
گہی باریک، گاھی بیکران، طوقِ طلوع تو
بہ رویت شعلہء سوزان، تو کی باشی بجا شاھد

9

خمار آکین نگاہِ ناز چون جلوہ فراز یدہ
شعاعِ مھر و تاب ماہ در افسردگی آمد
بہ توبہ انجم و پروین، شکر در جوھرِ یکتا
برویش ھرکہ سرشد آخرش پژمردگی آمد

10

سہیل ای صبح آوارہ، طلوعِ تو طلوعِ عشق
عزیزت داشتہ این دل کہ تو روی صنم داری
کہ تو روی صنم داری، وچون من ھستی آوارہ
عزیزت داشتہ این دل کہ ھر صورت بہم داری

11

سہیل ای صبح آمادہ، تر جویم ترا بینم
کی تو از جانبِ جانان، طلوع آثار می باشی
تو مست اندر نگاہِ یار، من محوِ شعاعِ تو
عجب اسرار می داری عجب دیدار می باشی

12

بسایہ، آن ستارہ زیر آنجا، مسکنِ جانان
نگارم انگبین خصلت کہ تلخی راہ نہ اندیشد
ھمہ عالم کند اندازہء شیرینی و تلخی
منم حیران بر آن حالت کہ تلخی را نہ اندیشد

13

ستارہ برستارہ ھر ستارہ نقشِ گوناگون
نظارہ برنظارہ ھر نظارہ رنگ و رومان ست
عجب شبہا مگر قصہ غضب شبہا کہ غیر از یار
خسارہ بر خسارہ ھر خسارہ حزن و حرمان ست

وائي

بشو آہستہ آہستہ خرامان ای شبِ گذران
کنم دلدار را تا دیر مہمان ای شبِ گذران
اگر این مُدعایءِ من، بہ مہر تو قبول افتد
بسوزم از خوشی چون شمع سوزان ای شبِ گذران
مثالِ آتش آزاد گان روش شدن خواہم
شوم سردو دوبارہ ہم فروزان ای شبِ گذران
ندا د ہر کس احساس وفا چندان کہ من دارم
غم جانان مرا دائم بہ دوران ای شبِ گذران
منم در سایہ یءِ سیّد، شدم کامل لطیف ازوی
مرا دردِ مُحبت راست بر جان ای شبِ گذران
شوم از عشق روشن، روشنی اندر سراب آرم
کنم ہر تیرہ را از سوزِ تابان ای شبِ گذران
شفاعت گر کند آن شاہ شابان باسیہکاران
نجات شان شود در حشر آسان ای شبِ گذران
بہ حکم شائگان مائل بی عالمیان ہمی باشم
منم آمادہ بر ارشادِ ایشان ای شبِ گذران

فصل دوم

1

نگاہ آری بہ پای خوش نگاہ من چو برآئی
بگوئی حال دل از ناتوانان آن نگارم را
کہ دائم چشم بر راھیم چشم آوارہ چشمِ تو
خدارا از نصیبِ ما نہ بہ داری مکارم را

2

جبینِ خویش سائیدہ چو من بر آستانِ او
ھمہ احوال من ازخود، رسانی باادب آن را
مبادا یار را تاب سخن در پیچ و تاب آرد
بتو سوگند آھستہ بگوئی از حدب آن را

3

بیا بر مطلع ای مہتاب، شرفِ دیدِ جانان یاب
بتو نزدیک و دور از من ھماں عشرت نگارِ من
بہ صحنِ خنکی آمیزہ، بہ زلف مشکبو خفت آن
وسیا نبست چون یابم، وصالِ گلعذارِ من

4

امیدم از خدای من، حیات آرد بھم با دوست
کہ دردش می کند بازی بہ جانِ ناتوان من
صنم در دامنِ دوری، منم بہ دوشِ مھجوری
کرا گویم زحالِ خود، نیابم رازدانِ من

5

دلم حیران بہ یاد او، کہ ازمن دور افتادہ
ندانم آن دلارایم، ھمین ساعت کجا باشد
کجانی ماہ سیمایم، بیاتا خلوت آرائیم
کہ غیر از تو دگر مونس بہ عشاقت کجا باشد

6

ندارم اسپ نی اشتر نہ از پا رہ نوردن شد
کہ یابم منزلِ مقصود بزمِ یار آرایم
ندیدم چارہء چنداں نہ شستم اشک افشردہ
مسرت از کجا آرم کہ حالِ زار آرایم

7

نیابد سست رفتاری بی تیزی گام زن اشتر
روان ھستم بہ راہِ یار تاخیر از میان برکش
ترا صندل دھم گلّہ ھمہ اُشنان را خاید
ھمین شب بردرش برسان، دگر وھم و گمان برکش

8

مترس اے پیسراک از راہ، گامِ تیز را برگیر
کہ راہِ راست دلداران، بسی ھموار می باشد
مکن سستی بہ چستی راہ پیما شو جوان ھمت
کہ امشب بزمِ یاران را بدیدن کار می باشد

9

بدیدم چون درختِ سبز، عنانش را بہ او بستم
شود تا از شگوفہ سیر، لیکن اشتر آوراہ
نہفتہ از نگاہِ من خورد اشنان نا فرجام
ازان در فکر می باشم، چسان شد کمتر آوارہ

10

ھمی زارم بتو اشتر! شود منّت ز تو برمن
چو میدان در عبور آری، میندیش از کشا کش راہ
مرا برسان کہ دور افتادہ ام از منزل جانان
قدم در تیزی آور تاکہ طی گردد کشانش راہ

11

گلویت پرگر یاقوت و گوھر بر طنابِ تو
قطیفہ را بدوزم ھودجِ تو ریشمان سازم
ترا خوش پوش گردانم، ترا صندل چرانم من
اگر امشب ز تو خود را ندیمِ دلستان سازم

12

زمامِ تو دھم زرین، ترا خوراک خوش بدھم
شگوفہ صندل آرم بیش ھم شاخِ حنا درپیش
مگر شرط این کہ باشی، گامزن بر راہ جانانم
کہ من امشب بہ خویش آرم لقای مہ لقا درپیش

13

نمی آساید از گلّہ، نمی خواھد چریدن ھم
کہ عشق آمد بہ او غالب زان شد اشتر آفتادہ
کندن سوادی سر از سر جدا مردہ گم است از خود
دوان بر نقش پای دوست دیدم اکثر آفتادہ

14

نشستہ برسرِ گلّہ، مگر برگشتہ از گلّہ
چرد آن اشترِ دیوانہ شاخِ مشک دانہ را
الا مادر نگاھش کن کہ پایش بر زمین ناید
عیان اینجا نہان لیکن بہ جانان بست جانہ را

15

مزاج اشترم امروز دیگر بود از دیروز
گرسنہ چورن بہ صحن آمد، خفا از خوردنش دیدم
گمان دارم گیاھی زھردام اندر قطار آن خورد
دھان از توبرہ برداشت اینک ناحوشش دیدم

16

کہ دانستہ بہ کشت افتاد ازوی کشتبان بر گشت
سرش کو بید آن چندان کہ اشتر ناتوان گوردید
زبانش گنگ زورش گم، عجب افتاد در افتاد
فرار اورد از مستی چو حالش آنچنان گردید

17

بیاور ریسمان سخت تابیدہ بدست کود
کہ تااین اشترک بندی، کہ داند شدّت آوارہ
گیاھی مشکبو ھر جا زمین را زیب و زینت داد
چرد ازوی اگر یکبار ماند مدت آوارہ

18

بیاوردم بہ اشتر پائبند و بستمش یک جا
گسُالد پائبندش را، چرد اشنان ناھنجار
خداوندا بیار این اشتر ناراست را بر راست
شود تا باخبر از خود، ھمیں نادان ناھنجار

19

بسی گفتم بہ اشتر لیکن اشتر لا ابال اشتر
مدار اندر دھان کردہ کہ زھر آگین ھمی باشد
بہ صندل دل نمی آرد کہ گردا گرد رئیدہ
منم نالان از ین اشتر کہ پُر از کین ھمی باشد

20

مکن آوارہ اشتر را کہ این پابند می باید
بود بھتر کہ آری زیر بار آن را کہ باشد زیر
چنان در بند دار این را کہ نالد در چریدن ھم
بغیر از بستن آوارہ، ز تو زنہار ناید زیر

21

گران زنجیر از آھن، بہ بیش و آخرش بستم
اسیر این اشترک تاھم گلِ تازہ نظر دارد
آیا مادر نمی دانم کہ سحر آمد برو غالب
کجا اشتر بمن ماند چو از بوی خبر دارد

22

مسخر از کجا گشتی کہ جادو کرد بر جانت
کہ داری چشم بند اشتر قدم سائی براہِ گم
چگونہ گشتی از گلّہ، چسان چرخست ورزیدی
چرا ھستی چنین بیچارہ، پاکوبان بہ چاہِ گم

23

اگر دور از دھانش شد، تگر را ھم براندازد
کہ اشنان است مرغوبش ازان مستانہ شد اشتر
نظر آید چو اشنانش بر او ازخود سراندازد

24

بگو اشتر چرا از صندل آزردہ ھمی باشی
نیاشامی تو ھم آبِ روان حجت چہ می داری
اگر آرم اگر پیشت زنی از بوی او کف را
چرا اشنان می خواھی، بدو رغبت چہ می داری

25

درختِ خوش کہ چوبِ او بقدر سیم زر ارزد
ز شاخ و بر گھایش اشترِ من سیر می گردد
مپندار اشترم کمتر کہ بہتر از ھمہ گلّہ
ز خود آگاہ واقف از رموزِ غیر می گردد

26

بہای اشترک بسیار، لیکن بر خرید آور
مہارش ریشمین دادہ، بجایش ایستادہ کن
بدہ آب تمیز این را، بخوران قاقلہ یان را
کہ برساند بہ محبوبان، بیا زان استفادہ کن

وائي

تو اگر رانی مرا ای دلستان
من نخواھم گشت دور از آستان
شد بہ پندار من آن دیدار تو،
چون بہ گردانی رُخ از من جانِ جان
دیدہ ام درھای بسیار ای مگر،
ھر کجا ذاتِ تو پنھان ھم عیان
من نخواھم رفت باللہ از درت،
تو اگر رانی مرا ای دلستان

سُرود سُریراگ

فصل اول

1

کہ بادا مر ترا پرسند جانان، مہر و رزیدہ
ترا باید نمانی ساعتی غافل ز فکرِ شان
تہی دستان تونگر می شوند از قربِ محبوبان
نمی شاید کہ روگردان شوی گاہی ز امرِ شان

2

کہ بادا مر تُرا پرسند یاران در حضور خُود
از ایشان این چُنین رسمِ وفا بیرون ز امکان نیست
برو بر آستان شان خمیدہ سر گدا صُورت
بدین باور کہ دیگر مہربان تو چہ اینان نیست

3

کہ بادا مر ترا پرسند محبوبان بہ میل خود
یَقیناً این چنین گردد، بمان در انتظار شان
تہيّہ کُن تو کشتی را کہ چون آواز بر آید
رسی باصدقِ خُود بر ساحل وباشی کنار شان

4

کہ بادا مر ترا پرسند خویشان از خیال خویش
بدہ صافی تو کشتی را و صافی نیز نیت را
خرف زا دور ترکردہ دروغ از دل بدر دادہ
بَکُن سوداگریءِ صدق تا برسی حقیقت را۔

5

کہ بادا مر تُرا پُرسند ہم نفسان بہ شوقِ شان
تہی گردان تو قلب خویش را از کذب و ریب ای جان
کہ تا راضی شود بر تو، کریم و کارساز تو
نماند آنچنان بر ذمّہءِ تو ھیچ عیب ای جان

6

کی بادا مر ترا پُرسند دلداران بہ رمز عشق
ترا باید کہ باشی مُنتظر بہر پیام شان
بشو سیران مگر وابستہ باصاحبدلان باشی
مہیا ہست ہر چیزی برایت درکنام شان

7

خریدار خرف ماندم، بسر شد عمر مَن اینسان
کنون در خانہءِ مَن ھیچ چیز اندر تجارت نیست
نہ دانستم کہ قدرو قیمت دُرُّ و جواہر چیست
منم نادان مددگارم توئی، دیگر بحاجت نیست

8

بہ کذب وریب شد سوداگریءِ من، خداوندا
چُنین بر گشتم از تو من، شکستم عہد و پیمان را
گناہم شد برون از حد، گنجائش بہ توبہ نیست
تو می دانی کہ چون برخود گوارا کردم عِصیان را

9

بہ کذب ور یب گم گشتی بشو راغب براہ حق
بیا در سایہءِ رحمت کزو صدق و صفا یابی
مُحبت در فروغ آور، توای در از شعاع خؤد
بدین دستور در یابی تو خود را ہم خدایابی

10

چُنین سوداگری باشد کہ نفع ازویءِ شود پیدا
مددگارم شوی یا ربّ! کہ این در اختیارم نیست
بغیر ازیاوریءِ تو، کہ محنت بر صواب آید
کنارہ دہ تو کشتی را کہ موج اندر شُمارم نیست

11

تلاطم آن کہ دریا را ز بس زیر و زبر کردہ
خداوندا! در این لمحہ سفینہ را نگہبان باش
مہیا کردہ است این را، غریب و غمزدہ یا ربُّ!
نہ بیند خطرہ یءِ لحظہ، سفینہ را نگہبان باش

12

بشوق آراستہ پیراستہ با ساز سامانش
سفینہ را برآن ساحل روان کردند ملاحان
خدایا کُن مُیسّر، ہرچہ باشد در نصیب شان
توکل کردہ بر تو آنچنان کردند ملاحان

13

بہ سامان نوی طیّار کردہ شد سفینہ را
جوانان جہاندیدہ بر او آمادہ سفر اند
نگہداری ز طوفان ای خدایءِ ما توانیان را
کہ بامہر و مُحبت شان، روان بر جادہءِ سفر اند

14

بہ کشتی آب داخل گشت و زنگ آلودہ شد سامان
بہ تشویش است کشتیبان کہ در فردا چہ خواہم کرد
نہ کشتی را برآورد آن، نہ سامان برکشید ازوی
ہمہ در آب شد ضایع کہ جُہدِ او فراہم کرد

15

بہ کشتی آب اُفتادہ خلل در لحظہ شُد پیدا
ہمہ سامان تر گردیدو کَشتیبان بہ نقصان افت
کنون بیچارہ در گریہ کہ ھیچ اندر نویش نسیت
تلافی از کجا گردد کہ محنت ضائع اینسان شد

وائي

پیاپی شکر ایزد را که فضل او فراوان است
ثنایش می سزد ہر دم کہ احسانش نمایان است
بتسو افشا کند آن را زدان اسرار باطن را
مده از یاد وصفش را که این بم کار مردان است
خیال او به دل باشد و نامش بر زبان جاری
فنا در فکر شوجان را جفاده عشق اینسان است
بتو راضی شود رحمت کند بر تو خدایءِ تو
شوی گر صادق وثابت ترا ای بنده ایمان است
خداوندت پذیرفته صداقت ہم حقیقت را
برایش ہر کہ شد بیدار او در اَمن ای جان است
مده از یاد ہرگز فَاذ کرونی واشکرولی را
مکن کفران نعمت را که این فرمان قرآن است
ہمہ را زیب وزینت داد، زشت و بد نمانده کس
تو مدح او به دل می خوان که این دستور نیکان است
بخواہد ہر کہ امن ازصیءِ شود آن تائب از عصیان
چو شد آن تائب از عصیان برائش امن احسان است

وائي

تُوئی موجود لاشک در وجُودِ مَن
منم نا آشنائیِ محض ای جانَم
مُحبّت چُون صدا دادہ بیکدیگر
نگاہ ما بہ سجدہ مَحوہ شد باہم
بہ نیکا رحمتِ او رہنما باشد
بہ راہ راست آرد گُمرہان را ہم
رسد آن بی سر و پا بود را آخر
سراپا چون شود نابود از سالم
ازین درگاہ عالی داددہ دائم

فصل دوم

1

جہان ہر شیءِ کہ می دارد، نگہبانش تو ئی یاربُّ
کمی لُطف ر کرم را نیست اَندر بارگاہِ تو
نیابم راستگاری من، زِعَدلت ای خدا ہر گز
مگر فضلَت کند آزاد و بَر آیم بہ راہِ تو

2

ہمانان کہ ہمہ شب محو دریاد خدا ماندہ
بخاک شان بود رحمت کہ خاک شان مبارک شد
بود آباد صحن شان کہ ہر کس بر سلام آید
جزاک اللہ کہ خاک پاک ایشان تبارک شُد

3

توجہ کن بہ دریا بین کہ آبش جاری و ساری
بہ سیل او ران شبروز، دُرِّ بی بہا باشد
اگر قدری ازان یابی، تونگر گردی ازویءِ تو
نیابی نفع دیگر جا، دراین جایت غنا باشد

4

بہ دریا ہر کہ مائل شُد، بہم کرد آن متاع خُود
بیا ورد از عمق ہر بار دُرِّ خوشنما بیرون
ہمی گو ید لطیف ازموج پُر شد دامن او ہم
نیاید نرخ او اندر شمارِ آن از بہا بیرون

5

نجنگد موج با اوشان کہ دریاد خدا باشند
بتوبہ چون روان گشتہ کنارہ شد نصیب شان
در آوانِ عبور شان، توکل مشکل آسان کرد
کہ خود کامل دگر بہر مرد آمد نقیبِ شان

6

ہمہ شب با خدایءِ خویش اندر ذکر و فکر ایشان
بپاس بندگی سامان را بستند بر کشتی
بدر رفتند از ورطہ، نشد چیزی درآن حائل
توکل بر خُدا کردہ روان گشتند بر کشتی

7

بپاسِ بندگی اسباب را در کشتی آوردہ
بہ دُرِّ معرفت سوداگری کردند می دانم
شدہ تائب زِعصیانِ خویش را کردند پاکیزہ
شدم وابستہ با ایشان کہ مشکل گردد آسانم

8

چو باصدق و صفا بازارگان سامان بہم کردند
برایءِ شان ہوایدا، مژدہء امروز و فردا شُد
شدہ در ہردو عالم رستگاری بہرہء ایشان
ہمین دربارہ بہرہ وران انعام اہداشد

9

بہ غرضِ جستجو غواص رفتہ در تہ دریا
ازان در دستِ خود آورد دُرِّ بی بہا بیرون
زہے خوش قسمت آن مردی کہ بعد از محنتِ شاقہ
ز تاریکی ہمی آید بہ دُرِّ خوشنما بیرون

10

بسی جَنگید بامدُّ و جزر غوّاص و در تہ رفت
بکردہ دستگیرش موج، لیکن رستگار آمد
بدست آورد ازان دُرّی کہ خیلی دلپذیر آن شد
چنان از قعر دریا مرد زیرک کامگار آمد

11

جانان تازہ و طیّار گشتہ در عُمق رفتند
صدف از قعر دریا جستجو کردہ بر آوردند
کنون آسودہ بر ساحل صدف را صاف بنمایند
برون آرند دُرّ ازویءِ چنان نفعی در آوردند

12

تلاطم تیز دریا را، توانائی بہ کشتی نیست
مرا برسان بہ ساحل ای خدا! این طور احسان کن
بدی راہمچو سامان بستہ پُر کردم ازان کشتی
بہ نیکی ات مرا بخشیدہ بر من مشکل آسان کن

13

نشستہ ای چو بر دریا، چرا غفلت روا کردی
کہ در آیند اندر ساعت امواجش دو ان بر تو
نگر ہمسایگان را تا کجا رفتند ای نادان
بلیندش این تلاطم نیز در آید چنان بر تو

14

بہ دریا ہشت پاس اندر غم واندوہ در ماندہ
جہاندیدہ در اندیشہ فرو رفت است چارہ نیست
چسان از ورطہ بر گشتہ رسد بر ساحل این کشتی
نشد ہیچ اختیار او، بہ مشکل ہست چارہ نیست

15

یکی در خاطرِ بندہ، دگر آنچہ از خدا کردد
بر آرد کشتی از دریا، رساند بر سر ساحل
خدا بر ناخدا چُون لا محالہ مہربان باشد
رساند کشتی او را بہ سُرعَت در بَرِساحل

16

یکی در خاطر بندہ دگر آنچہ از خدا باید
بر آرد از عمق کشتی کہ این کار است عجب کارش
غریق از موج بر آرد ہمان کہ صاحب مسبب است
بجا دارد سبب کارش، نباشد بی سبب کاوش

17

یکی در خاطرِ بندہ، دگر آنچہ از خدا آید
کہ خود در ورطہ اندازد، خود از گرداب گردارد
چہ گویم وصفِ آن واحد، چُو آید رحمتش در جوش
غریقِ موج را دَریَک زمان از آب بردارد

18

یکی در خاطِر بندہ، دگر آنچہ آن خدا خواہد
برد بر ساحل آن کشتی کہ در گرداب اندازد
رود کشتی کہ از راہش، براہِ آن آورد اُو را
برد بر سیدی دریا کہ اورا آب اندازد

19

یکی در خاطر بندہ، دگر آنچہ از خدا باشد
بر آرد کشتی از ورطہ، رساند بر کنار آن را
مدینہ را کہ درویءِ مَظہرِ حضرت محمّد شُد
روانہ ہر کہ شد، یاور شود پروردگار آن را

وائي

ندارم دَر نظر ساحل، کہ سیل بیکران یا ربُّ!
بی سیل بیکران خواہم، ز تو امن و امان یا ربُّ!
اگر بر حال غمزدگان، عطایءِ تُو بہم آیَد
مصائب را نماند ھیچ امکان درمیان یا ربُّ!
فزوُن تربار عصیان شُد، ولیکن من ازان غافل
حساب قبر نے دارم بہ دل نے برزبان یا ربُّ!
رہِ مہر وفا بیگانہ شُد از فطرت انسان
بتو وابستہ امید وفایءِ بی کسان یا ربُّ!
بتُو آہ و فغان تا در کمی آری گناہم را
خطایم دیدہ شد شرمندہ شیطان بیگمان یا ربُّ!
خطا کارم چنان چندان کہ حیوان در تاسُّف شد
مرا ندوہ بی پایان کہ برتر از بیان یا ربُّ!
بہ طوفان است کشتی حوصلہ شد پست، در ماندم
وسیلہ نیست غیر از تُو، بر آری از میان یا ربُّ!
غریق و گم شدہ را باز می آری تُو بَر ساحل
ترحُّم کردہ از ورطہ مرا بیرون رسان یا ربُّ!
تونی کو می رساند رزق ہر یک بندہ میءِ خُود را
منم ناچار و نابینا، گدایءِ آستان یا رب!
گدایان بہرہ ور گشتند از جود و سخایءِ تو
عنایت بہرمن! دارم توقع آن چنان یا ربُّ!
مبادا من شوم محروم از عزُّ و عطایءِ تو
مددگارم شوی از مہر در ہر دو جہان یا ربُّ!
ہمان روزی کہ عُرفش عام شد رو زِ حساب آن را
مرا تنہا نخواہی داشت در روزِ ہمان یا ربُّ!

فصل سوم

1

جہاندیدہ بہ جُہد خود، تہیّہ کرد کشتی را
روانہ بر سفر گردد کہ چون باد شمال آید
سلامت باد سامانش کہ در سوداگری آمد
سلامت باد کشتی ہم کہ بَر ساحل بحال آید

2

خریدار نمک گشتہ، ہنوز این آزمی داری
کہ برویءِ صفتِ مُشکِ نافہ از دُکّان عطار گردد
ترا مسکن قریب است ہمی گوئی کہ دور است آن
گذر از صفت و کذب ای جان کہ نفعِ تو بجا گردد

3

ازین سامان بہم گشتہ، ازان بازارگان موجود
ہمہ موجود بر میدان و لیکن در خیال خویش
کہ بعض اندر خریداری، زبس سامانی بر آوردہ
بسی سیران شدہ رفتند از مال و منال خویش

4

نہ گردد زود بوسیدہ، چنین سامان بتو باشد
شود ذرہ نہ ضایع زان، فروشی چون ہمان سامان
مکمل اعتمادِ تُو بَران سامان، می باید
کنی سوداگری تا منفعت یابی ازان سامان

5

ز نزدیکی خبر آرند و بی خبر اند از دُوری
نمی دانند ملاحان کہ دریا چُون غضبناک است
نمی خواہد کسی تا کشتی آرد بر سرِ دریا
دو این حالتِ سفر بسیار پر خطر و المناک است

6

سراسر رحمت این کشتی ہر از سامان وصل دوست
خود آن باساز و سامان کردہ طیار است کشتی را
نماندہ حاجتی ہر گز کہ دیگر ناخدا باشد
خدا خود کار ساز است و مددگار است کشتی را

7

ہمیں کہنہ ترین کشتی، چہ خواہد برد سامان را
ازان سوراخ در قعرش از ین داخل درش آب است
ترا پروز لازم بود اندیشیدن ای نادان!
کنون تشویش ناکارہ کہ چارہ از تو کمیاب است

8

بجا سوراخ در قعرش، بلی آب اندرش داخل
روان تاہم شدہ کشتی کہ ملا حش دل آگاہ است
گزندی نیست کشتی را اگرچہ ہست بوسیدہ
کند مشکل تمام آسان مددگاری کہ بر راہ است

9

تہیّہ کن تو کشتی را، بود طیّار تا کشتی
شود ہوار از امواج و از ورطہ روان گذرد
تمام از سازہ سامانش بجایش مستحکم باشد
کہ تا کشتی بہ راہِ راست با تاب و توان گُذرد

10

تہیّہ کُن تو کشتی را کہ در حاجت بکار آید
مباش ایمن کہ ناگہ بر سفر ای جان روان باشی
شود امروز یا فردا رسد آواز از یاران
تو با عُجلت نخیزی، جانب ایشان روان باشی

11

بدیدی آن ہمہ در ورطہ و ساحل کہ بشنیدی
مگر تو خفتہ بودی تا نماندہ اختیار تُو
کنون کشتی بہ دریا بروہءِ حافظ خدا باشد
رساند بَرسر منزل تُرا پروردگارِ تو

12

سفینہ را ہمی باید کہ باشد با سفائن ہم
تہیَّہ کردہ باشد ساز و سامان را بجا بروی
ہمی آید ز دُور آوازِ دریا پُر خطر گشتہ
بہ ہُشیاری سفینہ را بر آرد ناخدا بروی

13

چو کشتی رفت بر دریا، شدہ زیر و زبر آن دم
ہمہ سامان کہ محکم بود، زنگ آلود گردیدہ
بر افتادند و زدانِ فرنگی بر سر کشتی
مدد از تو خدا! چُون نا خدا نابود گردیدہ

14

اگر آسودگی خواہی، بکن کشتی پر از سامان
کہ در مشکل بکار آید، تو از فکرش رہا باشی
چو فردا موج با تو در سفینہ آید، تو وامانی
بخیر از خواب ای غافل! کہ باکشتی بجا مباشی

15

بہ کشتی رخت دگران را مہیا ساختہ بودم
چوموج اندر سفینہ آمد بہ عسرت روزگارم شُد
اگر بیدار باشی ھیچ دشواری نہ پیش آید
وگرنہ آنچنان گردد کہ چون دُشوار کارم شد

16

مُباح این نیست تا در زندگی باشی چنین کاہل
شوی خوابیدہ یاد رمانی اندر غفلت ای ملاح!
چو صبح آید بپر سند از تو یاران تا چہ می کردی
جواب از تو چہ باید بود، گوبا عجلت ای ملاح!

17

بہ دریا موج بر اوج است، لنگر چون شُود بر جا
بر آید در مقابل او، بحالی نیست کشتی را
ہمی کوشند ملاحان، مگر ناکام می گردند
شنیدہ ایم خبرِ بَد، کہ خطرہ ہست کشتی را

18

کجا یابی سُکون قلب جز مالک تو ای ملاح
بہ کشتی جہد می کُن تا بہ قرل کامران برسی
نہادہ ہر کہ پا اندر خلل، جنگد بہ او دریا
خلل را دور گردان تا بہ ساحل در امان بَرَسی

19

نگہبان می کند آگاہ، ملاحان کشتی را
کہ آنکس کوبہ سامانش روانہ بر سفر گشتہ
بہ لُطفِ ایزد از طوفان سلامت ای لطیف آمد
خدا را یاد کردہ از عدن شدبی خطر گشتہ

20

اگر دریا بہ جوش آید، نباید خفتن ای ملاح!
کہ ضایع می شود کشتی، زِیانِ سامان می گردد
تو از خوابِ دگِران، برخیز تا در غم نخواہی ماند
کسی کو خواب را و رزد بدان بی جان می گردد

21

ہمہ باگفتہءِ ملاح، خفتہ اند خطرہ نیست
کہ آن ہر یک نتجہ ر، زنیک و بد بجاداند
چو سیّد روز محشر شافع امت شود بیشک
گنہ گاران بری گردند ہرکس برملا داند

وائي

جوانان رخت بر بستند، جانان رخت بر بستند
تو در خواب گران اوشان، نگر تا دور تر افتند
تلاطم خیز دریا شد بتو نوبت رسید انیک
مگر ہمسایگان لنگر نہادہ مطمئن گشتند
ہمہ شبہا تو کردی ضایع اندر خواب ای نادان
نماندی گوش بر آوازِ یارانت بسے گفتند!
رہا گردید با توبہ کہ می آید ندایءِ حَق
نباید خواب تا چندان کہ جانہا در جُمود اُفتند
تُر بَر حق فرستا دند لیکن تو شُدی کاذب
صدایءِ ساحل از تُو و رفت، امواجت زبان بستند
شنا ور بر توکل می شوم، بیشک تہی دستم
امانم دہ خدا! خوف و خطر درپیش من ھستند
یقین دان مرد مان یک روز جام مرگ می نوشند
اگر خود صید شھباز ند پس بر زسیت چون مستند
ہمان روزی کہ بگر یزد برادر از برا در خود
خداوندا! بہ لطف تومہ امیدوار استند
متاع تو شدہ غارت ہزار این جا ولکّ آنجا
تہی دامن شُدی ومرد مان از تو امان جستند
اگر سرمایہ ات دیروز در راہ خدا می رفت
ترا حاصل شدی ساحل مصائب سہل می گشتند
چو دولت در کفت باشد ترا مختار گرداند
مگر چون نزد دگران شد ہمہ اوصاف از و استند
ہمین دنیا است جیفہ نامش این اندر حدیث آمد
ندانی دیدہ ور او را بدین طور اہل دل گفتند
ندادہ نفع این دنیای دون زنہار شخصی را
ازین خانہ خراب اوشان کہ جان و دل براوستند
مدار ای جان تو امید بقا از زندگی چندان
کنار لحد خواہی رفت چون دیگران رفتند

فصل چہارم

1

تُو ہر مشکل کُنی آسان، روان بر راہ گردانی
امیدم نیز بر آری رجوع استم بہ لطفِ تو
ہمہ افتادگان را منزل مقصود بنمائی
تمام از عِجز می مانند، متوجّہ بہ طرفِ تو

2

سُپردن بایدت ہر کار ایءِ جان با خدایءِ تو
حقیقت را بکن تسلیم، وہم و غم بدر کردہ
بدنیسان مہربان گردد بتو آن قادر مطلق
قبول افتد دعایءِ تو ازین مورد اثر کردہ

3

بہ نیکان داشتہ نیکی روا ہر یک در این عالم
کہ اندر ہر زمانہ لازم و ملزوم گردیدہ
مگر مانند تو ھر آن نیکی بابدان کردن
ہمین شان تو کز معمول تو معلوم گردیدہ

4

بر آید نیکی از نیکان کہ نیکی در سرشتِ شان
بدی شد در بدان پنہانِ بدی نیز از بدان پیدا
چنان طہوری کہ می ورزد برد بہرہ ازان طہورش
چنان تخمی کہ کارد، می شود چیزی چنان پیدا

5

یکی سامان را بر اشُتر ان بستہ روان ہستند
دگر درماند گان را می دہند آوازِ ہمسفران
نگرتا دوستی را ہم چنین ملحوظ می دارند
کہ می گردند باہمگان بجان دمساز ہمسفران

6

شُناسی قدر اگر سوداگری را سادہ دکل چندان
نہ بندی دل تو با کار دگر این کار بسیار است
بگیر این درس از سوداگران تا با مراد آئی
کہ در سودا گری بر لحظہ با ایشان تُرا کار اَست

7

تُو دُرِّ بی بہا را نزد نا قدران نبر ہرگز
بشو با جوہری مائل کہ قدرش جوہری داند
بداند ہر کہ اصل و نقل دا سودا بہ او باید
بگیرش بمی کہ رمزِ کمتری و برتری داند

8

بَکَویءِ زر گران می باش اگر ہستی تو زَرِّ خالص
میا در میل او ہرگز کہ درویءِ ھیچ جوہر نیست
برو در جستویءِ آن کہ اصل و نقل می داند
مشو نزدیک وی را کہ بتابد لیک گوہر نیست

9

بُسویءِ زر گران می باش، بادیگر مشو مائیل
کہ میل تو بسی نقصان دہ باشد برایءِ تو
بتاریکی است درماندہ کہ جوہر را زیان کردہ
بہایءِ خویش در دادہ کجا داند بہایءِ تو

10

اگر صراف را بینی ز شہر آن رخت بستہ رفت
تو نیز ای زر! بیا برون کہ درویءِ مصلحت باشد
وگر نہ قدر خود ہرگز نیابی نزد بی ھزان
بہ آمیزش بیار ندت کہ زائل رونقت باشد

11

خزف مقبول بازار است مردم شیفتہ بروی
نمی پر سد کسی چون است دُرِّبی بہا اکنون
منم حیران پریشان مردم و بازار را دیدہ
کہ دُرِبّی بدل را قدر و قیمت نے بجا اکنون

12

ھنر مندان کہ دُرُّ و لعل را در سلک می سنقند
نمی یابد نشان شان تہی بازار از اوشان است
شدہ بی بہرہ از باب ھز پسماندگان شان را
کنون آھنگران را شور بر دُکّان ایشان اَست

13

مبادا تا ھنر مُندان، رُخ از بازار برتابند
کہ دُرّ و لعل را در شیشہ دیدہ امقان گیرند
مزاج نیک و بد را در نگاہ شان شود واضح
ندارد معنی آن چیزی، کنارہ چون ازو گیرند

14

ھنرمندان چہ آرایند در بارار دکّان را
تو دُرُّ و لعل را در کف نہادہ او بکُویءِ شان
بہ در آیند یا زر را بیامیزند با چیزی
مدار قدر بر ایشان مگر دان رخ زِسُویءِ شان

15

تُو دُرِّ بہا را چون دو نیم از دستِ خود کردی
تو در گریہ نینقادی چرا بر داشتہ آن را
خطای چون شود صادر، ہمان دم حوصلہ باید
خطای دست آمدت چیزی مکن تو کاستہ آن را

16

بیا برد ار دُرِّ بی بہا را کو شکستہ شد
بر نزدیک صرافان، کہ ایشان چارہ گر ھستند
کنند آنان درست این را شکستہ می شود سالم
کرشمہ بین تو ایشان را، ھز مندان اگر ھستند

17

چو در از دستِ دوشیزہ شکستہ شد بہ صندوقش
تُونداری کہ آن درخانہ و بازار ناکارہ
چو سالم بود نرخش برتر از لکّ انیک آن کمتر
نشد یکبار ناکارہ، ولی صد بار ناکارہ

18

در آن جایءِ کہ دُرّ بی بہا را داشتہ آید
یقین دانی بر آنجا تَکیہ دُزدان بخواہد بود
مگر بعضی زمردم خوش نصیب و کامران باشند
کہ دُرّ اندر کفِ شان، ضائع از ایشان نخواہد بود

19

در آنجا نعرہ یءِ دزد اَست و اینجا مسکن او شد
ہمی گوید کسی باشد کہ در لحظہ مرا گیرد
مگر صد مرد مان را نیز دزد اندر نظر ناید
چو دزد اندر نظر در پردہ، کے اورا فر اگیرد

وائي

بیدار شوید ای ہمد و شان! ای ہمد و شان بیدار شوید
از خواب گران باجوش جوان! باجوش جوان بیدار شوید
چون عزم وصال یار شود در راہ نباید درماندن
برجلوہ یءِ یار چوو پروانہ شد فرض بہ عاشق جان دادن
جان نذر کنان ای دل بازان باتاب وتوان بیدار شوید
ہر سوز و گداز کہ دل دارد بہتر کہ بہ یار بیان گردد
از عجزُ رجوع بہ دوست شدن تا جذبہ یءِ شوق جوان گردد
مرگ است مہیب و جان فرسا چون رعد فروشان برہمگان
ہشیار کہ ناگہ دام کشد صیاد اجل پیدا و نہان
در زیست بہ سعی دل بستہ ای دیدہ وران بیدار شوید
تاریک سفر چون پیش آید زان پیش برائش زاد سفر
سامان نجات عذاب لحد بایست مہیا شام و سحر
با رحمت ربّ ای رہ گذ ران بر راہ روان بیدار شوید
ہر عیب کہ در اخفا است ازان آگاہ خدایءِ ما باشد
رازی کہ نہان در گوشہ یءِ دل آن راز بخوبی می داند
خود را بشنا سیدی اوراہم ای ہم نفسان بیدار شوید
شد واجب و لازم بندہ را از خوف خدا لر زیدہ بود
حتیٰ کہ ز مہر مالک خود از رنج و بلا مامون شود
آلام و مصائب سر کردہ ای سر بازان بیدار شوید

فصل پنجم

1

بتو اصرار می کردم، حذر از کشتی کہنہ
کہ بر دریا ز موج اند کہ اندر لرزہ می آید
بہ بین تا بادبان بوسیدہ، کشتی کی شود قابو
کسی کو اعتماد ش می کند بی بہرہ می آید

2

بدر یا موج در موج است، ہم مد و جزر از بس
مخالف تا موافق سمت آب آمادہءِ جنگ است
در این ہنگام ای نادان، بتو دریا بیا و یزد
تو در خواب گران رفتی، کنون کار تو شد تنگ است

3

دوبارہ ہم در آویزد بہ تو گرداب فکرش کن
گذر از خواب بر خیزد بکوش امروز ای غافل
تو دیر وز اتفاقاً از تلاطم باز گردیدی
دگر ہمت بہ محنت تا شوی پیروز ای غافل

4

چنان دیروز در چشمک، سفینہ غرق دریا شد
نشانی نیست ہیچ ازوی، ولی گرداب موجود است
کنون نوبت بتو خواہد رسید ای ناخدا لاشک
مشو غافل کہ خصم تو بجا بیتاب موجود است

5

مقابل ہست گرداب ای جہاندیدہ نگاہش کن
کہ کشتی و سفینہ را ہمین غرقاب گرداند
تو ملاح و جہاندیدہ، جوان ہمت بہ کار خود
کنی گر ہوش، ناممکن ترا گرداب گرداند

6

ملاحظہ می کُن ای ملاح! تو دریایءِ مہران را
اگر خفتی بزیر افتی، نمانی نا خدا بشنو!
بشو بیدار تا کشتی رسانی بر سرِ ساحل
وگرنہ غصوب خواہی شد بہ ورطہ بی صدا بشنو!

7

بساحل بر تو کشتی از میان موج ای ملاح!
جوان ہمت اگر ہستی ترا کاوش چنین باشد
عمق آگاہ می زارند دریا پُر خطر گشتہ
بیا بر رھبری شان کہ خیریت دراین باشد

8

عمق آگاہ دانایان، تمنا این چُنین دارند
کہ بردریای دیوانہ بیارایند کشتی را
نمی دانند کذب ایشان کہ دل با صدق بستہ اند
وفا داران بہ عجز و عشق می را نند کشتی را

9

گذشتند از تلاطم با سلامت رفتہ ملاحان
عبور از آب کردہ بر سر ساحل بیاسودند
بہ بین چون کامیاب و کامران گشتند آخرکار
بہ گام ہمت و محنت شدہ مائل بیاسودند

10

تو در غفلت مگر آمادہءِ سفر اند ہمراہان
سفینہ را مہیا ساز تا وقتی بہ کار آید
ہمہ بازارگان امروز بر بندر بہم گشتہ
تو شامل شوبہ آنان تاکہ نفعت در شمار آید

11

ہمہ سامان را اندر سفینہ داشتہ آمد
واورا ریسمان بستہ بجا کردند ملاحان
در اول نذر دادہ بعد ازان جملہ روان گشتند
الٰہی! در امان داری، جوان کردند ملاحان

12

دعامی خواہم از پروردگار و پاسدار خود
بخیر و عافیت درخانہ باز آیند ملاحان
سلامت دار سامانِ سفر بازارگان را ہم
ہمہ خورسند باشند و بہ غم نایند ملاحان

وائي

تمام این عُمر من برباد رفتہ ای مجیب من
محبِّ من!
نوشتہ ہر چہ بود آن ثابت آمد بر نصیب من
محبِّ من!
سراپا آرزو گشتم کہ آید آن عجیب من
محبِّ من!
بیابین حال ناگفتہ کہ من دارم حبیب من
محبِّ مَن!
سیاہ این قلب من، محتاج صیقل شد مجیب من
محبِّ مَن!

فصل ششم

1

بیا در جالہ بر دریا چون آب تنک یابی
چو آب اندر کمی آید، عبورش سہل تر باشد
مگر دریا چُو بر اوج آمد و موجش فراوان شد
مددگارت نخواہد ماند، جہت بی اثر باشد

2

شناور را عبور آسان ز آب بیش و کم باشد
بر آب آن ہمچو سرنمک پر فشان گشتہ روان گردد
شناور نیست کو در آب تا حدی بہ تنگ آید
کہ جامہ بر سرش بستہ چوسنگ آن دم گران گردد

3

بیا اندر تلاش او کہ مطلوبِ جہان است آن
مباش ایمن کہ مشکلہا ازو آسان می گردند
تُرا ہشیار باید ماند از برق تپان ھر دم
کہ ازوی آشیان و آستان ویران می گردند

4

چنان خفتی تو در غفلت کہ ہر اندیشہ رفت از تو
فراموشیدی ای نادان کہ ناگہ برق در آید
ہمہ یارانِ تو قبل از تو در امواج گم گشتند
نماند ھیچ باقی چون صدایءِ مرگ بر آید

5

تو خفتی در عشا نادان! ندانستی کہ برق آید
چو برق آید نماند ھیچ چیزی را نشان باقی
بماندہ ہر کہ غافل از جہان زائل شدہ رفت آن
کہ غفلت باعثِ زحمت بماندہ کے ازان باقی

6

تو در خوابِ گران، ناگاہ بر تو برق نازل شد
نصیبِ تو نہ شد بیدار، کارت شد تمام آخر
نترسد ہر کہ از برق و بلایءِ ناگہان درزیست
بماند در جہان ای کاش! بی نیل و مرام آخر

7

مترس از موج اگر تو، واقعی ہستی جہاندیدہ
شود قابو ز کشتی، چنان بر گیر سُکّان را
چو باد تند و تر خیزد، شود دریایءِ مہران تنگ
بیند ازد بہ گرداب عاقبت خود بین انسان را

8

قرار اندر کہہ و مہہ نے، ہمہ در گردش افتادہ
در این عالم تو دیدی ہرچہ بروی اکتفا کردی
تو ئی نادان کہ از انبار اندک راپذیرفتی
متاع تو ز تو رفتہ بہ غفلت انتہا کردی

9

بدان راہِ خدا دشوار از پندار انسان است
کہ مردانِ زمانہ نیز ازو لرزہ بر اندام اند
گر آئی تو باین راہ ای جوان ہمت بہ عشق آئی
مگر از سمت دیگر ز آنکہ این از عشق احکام اند

10

مکن تشویش و تاخیر ای جہاندیدہ مشو کاہل
بخواندہ کلمہ طیب، روان کن زود کشتی را
روان کن رود کشتی را، ازین اندیشہ کامل
بہ مکہ می رود کشتی، نہ بینی صعب و سختی را

11

بیا اا باطن خود کن، تلاش عشقِ حقیقی را
ادب اخلاص را ہموار ساز اندر جہانِ خود
چنان گر کشتی عشق ای جوان آراستہ کردی
نہ بنیی در مسافت تا بہ، ساحل تُو زیان خود

12

تُوئی ناخوش اگر از من منم خوش جان من از تو
مرا امید وصل تُست، تا روز جزا باشد
چنان روز آید و ان خواہد آمد در نصیب من
کہ در آغوش من آئی، جہان بروی گو باشد

13

گزر از آب افشاندن، کہ جامہ تر کنند تا دم
دُزد چون باد ازوی خُشک گشتہ بی نشان گردد
شناسائی بہ دریا کن کہ این شایان شانِ تست
کہ امواجش بدیدہ، دیدہء و دل شادمان گردد

14

بہ دریا ہر کہ رفتہ ہر چہ جوید آن بہ دست آرد
نمی ماند نہان زنہار دُرّ بی بہا ازوی
مگر آنکس کہ بر ساحل شدہ در گندہ آگندہ
نیا بد جز خذف چیزی خسارہ ماسوا ازوی

وائي

خداوندا! امان خواہم، ازین درہ ازان درہ!
کہ مرگ آرد برایءِ من، چنین دچنان درہ!
نشانی نیست منزل را، مگر اندر تگ و تازم!
کہ پا می سالم و نالم، براین درہ برآن درہ!
نمی شاید بیان کردن، بہ کس رازِ نہفتہ را
ہمی باید بہ صبر آمادہ، باشد دل بسان درہ!
در اول اشکباری، بعد ازان سیلاب بحر عشق
کہ تا باشد گواہ ما، ہمیں درہ، ہمان درہ!

سُرود سسئی آبری

فصل یازدہم

1

بیا باگوش دل بشنو، کہ راز افشا بخواہد شد
چنان افشا بخواہد شد، کہ گوئی ھیچ افشا نیست
اشارت از سکوت یار باید گشت حس انیک
برو در گوشہ اش بنشین و پندارش کہ اخفا نیست

2

بیا دریاب سوز دل، شوی تابہرہ ور ازوی
ترا تنہا ز تو کردہ، کند یار آشنا باخود
نمی شاید کنی چون و چرا، با جان جان آن دم
دوئی رلر دور تر گردان کہ نفع آری بجا با خود

3

بیا در گوشہ و بشنو، بگوش دل کہ می گویند
دوئی را نیست جا این جا، نہ جای من بجا یابی
گریز از تاب گویائی، کہ واجب مہر خاموشی
بیا دامن کشادہ تا برابر مدحا یابی

4

بیا بشنو بگوش دل کہ اظہارش بظاہر نیست
عیان آثار ما و من نخواہی یافت نزدِ شان
درخت بود را از بیخ وبن یکسر بر آوردہ
نہ بینی سایہ ای ما و من ای جانم بہ گردِ شان

5

بگاہی باش چون گوش وبگاہی چون دہان می باش
بشوی آگاہ تا اینسان ز اسرار و رموز ای دوست
دمی بز غالہ باید شد چون کار د باید ماند
ازین اعجاب در آخر دریابی کنوز ای دوست

6

بصحن دوست ہست آمادہ خنجر نیز قتل ای جان
بلی سادہ آن لیکن بشغل خویش مشاق است
بمیلانِ محبت ہر کہ آید بگذرد از جان
کہ رسمِ خون بہا مخصوص در تقدیر عُشّاق است

7

بکن آمادہ چوب گز توی اشتر سوار اکنون
کہ دورانِ سفر این رخت اندر زیست درکار است
مگر بعد از حیات این را، نماند حاجت چندان
کہ آن جا این ہمہ سامان سرِ میدان بسیار است

8

بخاک آلودہ چشمِ من، کجا یابم نشان پا
کجا یابم نشان پا کہ بس ناچار و معذورم
کدام است آن کہ خاک از چشم من معدوم گرداند
نگاہ من نماندہ سالم و فی صاف مجبورم

9

نگاہ من گرفتہ روشنی از دیدہءِ جانان
بنورش جادہ پیمایم مرا بینا ہمی دارد
درختانِ دیار دوست می بنماید از دوری
جبینِ یار را در دیدہ ام افشا ہمی دارد

10

بجا چشمِ دل آرایم بمن ہر جا مددگار اند
دلم از نور شان رخشندہ ہمچون ماہ از مہر است
مرا آ راستنند ای دوست از تابِ جبینِ یار
بسی خور سندم از منم چون رودادِ بحر است

11

شود تا حُکم ازان صادر، بمان اندر حدودِ خود
نباید لب کشودن نی قدم برداشتن باید
مسوز اندر خیال خود مکن گریہ بہ حال خویش
ترا در اختیار یار خود را داشتن باید

12

میان لُکّہا در جست وجویءِ یار اگر مُردم
چنان پندارم ای مادر رسیدم بر سر منزل
رسیدم بر سر منزل وصالِ دوست حاصل شد
بجا پندارم ای مادر! رسیدم بر سرِ منزل

وائي

بیاد اُرویءِ دردِ من، بیا ای مہربان من!
مصائب از محبت می کند برداشت جانِ من
بیا ای مہربانِ من!
رسید آزار از خویشان بی حال ناتوانِ من!
بیا ای مہربان من!
نشد حاصل زعیش اما بشد غم حرز جانِ مَن!
بیا ای مہربان من!
بشہرم بر زبان خلق ہر دم داستانِ مَن!
بیا ای مہربانِ من!
لطیف ای جان ہمی گوید بہ عشق آویخت جانِ من

فصل دوازہم

1

ازین بر خاستہ رفت آن کُجا بعدش نمی دانم
مر بیدار کردہ در جہان درد و غم انداخت
نمی خواہم نمی یابم قرار جان ز سوزِ عشق
کہ این سوزم نظام زندگانی را بہم انداخت

2

تنم آزردہ شد نیز استخدانم گشت آزردہ
مرا آزار از جانان کجا اندر قرار آیم
بیاد آوردم آن دردی کہ مرگ انجام می باشد
شود تا از کمند زیست آسانی در قرار آیم

3

صدایءِ درد دارم بر در جانان کہ بشنودہ
مرا در سایہ ای خود ہمچو خویشان در امان آورد
منم پاکیزہ چون دُرُّ و گہر اکنون ز مہرِاو
وسیلہ بی وسیلہ را نصیبم درمیان آورد

4

قدم اندر سرایءِ عشق چون بنہادی ای جانم
ردائی شرم را بر درد از رخ تابہ تاب آئی
سر انجام این چنین آدابِ عشق شوق باید داد
کہ بس فرحان و شادان از حضورش چون سحاب آئی

5

صدا از بارگاہ دوست آمد مشکل آسان شد
روان شد ہر کہ او را منزل مقصود حاصل شد
ندانی سہل مشکل را گداز جانان صدا ناید
ہمین نعمت نصیب او کہ سوی دوت مائل شد

6

شدہ بیگانہ از خود در غم بیگانگان رفتہ،
بہ تشویش آن نمی داند کہ حال اوچہ خواہد شد
نشد بیگانگان را ھیچ فکرش تا بہ رحم آنید
ازین ہس ابتلائ شان باد وافر چہ خواہد شد

7

جوان ہمت کجا ممکن ز بیم لکہا لرزد
کسی اثنای راہ او را نخواہد یافت درماندہ
سبق آموخت از محنت کشان باری بہ حال خود
کشا کش را پذیرفتہ بہ منزل تافت درماندہ

8

ترا در سایہ آرا میدان اتمی جانم نمی شاید
بیا در تابش خورشید و کوش اندر منالِ یار
تو در فکر و فراق او کہ بر دوری دلایءِ او
بیاکن جستجویءِ او کہ دریابی وصالِ یار

9

بشہر تُو اجنبی ھستم، آن مدد گاری نمی یابد
امالم دہ بہ مہر خود کہ آزردہ ز خویشان است
ہمین گم کردہ راہ و خویشتن را نیز گم کردہ
پناہی نیست معذور ستائش پریشان است

10

مرا اندوہ گردا گرد، ناگہ در گرفت آورد
مبادا تو فراموشی کہ ہستم کمتر ای جانان
ہمی خواہم کہ تنہا رسم و راہ من بی تو باشد
شوی در کنار خوش نصیب و خوشتر ای جانان

وائي

بحمد اللہ کہ یار امروز مہمان شد
امیدم بعد از مدت بپایان شد
تواضع ہست لازم پیر و مرشد را
دعایش مورد این لطف و احسان شد
بحمد اللہ لہ یار امروز مہمان شد
امیدم بعد از مدت بپایان شد

وائي

گزر از خواب ای نادان، مبادا آنچنان گردد
کہ تو در غار غفلت غرق و عمرت رایگان گردد
مباش ایمن کہ ناگہ کوہسار اندر سفر آید
بگو آن جامیّسر از کجایت آب وفان گردد
یکایک تیز و تند امواج بحر آیند گردِ تو
ترا این کشتی کہنہ چہ کار آید زیان گردد
مشو مایوس ای عبداللطیف مد سیّد،
کہ اندر پیروی اش مشکل آسان بیگمان گردد

وائي

قریب آمد بی من آخر دیار دوست
کنون خواہم رسید اندر کنار دوست

ابیات متفرقہ

1

تماشا کن سبوچہ تہ شکستہ را بر آبِ چاہ
کہ اندر چوب ورسّہ ہست وابستہ بہ اہل خود
بہ گرد چرخہ می گردد بخویشان چون وفا کیشان
تہی از آب شد تاہم روان بینی بہ رحل خود

وائي

نوازد نا توانان را کریم و کامگار از خود
وسیلہ بی وسیلہ را شود آن پاسدار از خود
بر آ ورد از نشیب خاک مشت خاک و در لمحہ
وجود آدم ازوی خلق سازد کرد گار از خود
بہانہ نیست واجب در حضور جان جان ہر گز
براہ راست شو تان آن شود ہم ساز گار از خود
کنی عذر از عیوب خویش تا چندان تو پیش او
کہ آگاہ است از نیک و بدت آن نامادار از خود
کند آبودہ را پاکیزہ پختہ خام را سازد
ہمہ کارش بہ زیبائش در آرد پختہ کار از خود
ہمان شد نزد تر با تو، تو دو ر ازویءِ بی گرد او
چرا او را ہمی خوانی برودر خیل یار از خود
نمی شاید ترا آوارہ گریدن بہ شہر و بر
بروبر در گہش در یاب ازان خوش روز گار از خود
چو مشکل برسر من ناگہان عبداللطیف آمد،
مرا آواز خواہد داد آن دم دستیار از خود

سُرود رپ

فصل اول

1

بجان افتاد اندوہی ازان شبروز می نالم
غریق غم شدم مادر! مپرس از حال زار من
تنم درخستگی تاہم، دلم در سعی وصلِ دوست
روان برجادہ ام، تا منزل آید در کنارِ من

2

مرا غم حاصل آمد، عافیت ازجان من برشد
مریض عشق گشتہ، زندگی را در زیان دادم
فراق یار ایا مادر، مر از خویشتن بردہ
قرارم گشت لا حاصل عذاب از خود بجان دادم

3

بجان پیچید غم برغم نجات ازوی نمی یابم
نجات ازوی نمی یابم چنان پیچیدغم برغم
بیا رِی جان جانانم مسکن کوتہ تو دست از من
بنہ این دست برسینہ شود تا نیست غم در غم

4

غم اندر جانِ من گردش کند عشقش روان سازد
قطار اندر قطار آلام می گردند سیران ہم
چنان شد روزگار من کہ ناید در نصیبِ کس
رزانم صید تنہائی ازینم قید ہجران ہم

5

چنانی در موسم باران زمین را سبقہ گرد آید
کہ ذرہ اش نماند رستگار از دارو گیرِ آن
غم ہجران احاطہ می کند اینسان بہ جانِ من
کجا ممکن کہ یابم رستگارری از حصیر آن

6

مرا آتش بہ جان دادہ برفتہِ از برم جانان
ہمان آتش ہنوز اندر درونِ من فروزان است
محابی نیست دیگر را کہ او را بسرد گرداند
ہمان آتش کہ دست دوست من افروخت درجان است

7

نہ راز از دل برون آید، نہ درد اندر دلم گنجد
بجان اندوہ شد افزون، قرارم از کجا آید
کنون برحالِ من وارد شود شاید غم وافر
ازین ہم سخت تر مشکل بہ جانِ من بجا آید

8

نظیرِ آن تہ تابہ کہ بر آتش تپیدہ شد
تنم اندر تپش ماندہ بہ عشق آن نگارِ من
مرا یک جرعہ از جامِ محبت دلربا دادہ
گوارا ارتیش لیکن نہ ہجرِ دولتدار من

9

بشد بیدار اندوہم چو بودم من بخوابیدہ
قرار آمادہ گشتن خواستم رفت آن سرور من
کنون لحظہ بہ لحظہ درد و اندوہ است بالایم
ہمی خیزم ز آزاری کہ گرد دور از من

10

دلا با ہر کس و ناکس مسکن افشا تو راز دل
مریز از چشم اشک غم کہ گردد آشکار آن غم
مگ چون غمگسار خویش دریابی برو نزدش
بگوآن را کہ می خواہی کہ سازد خوشگوار آن غم

11

بہ گریہ باش در خفیہ مکن اظہار غم باکس
بغیر از دوست واجب نیست حال دل بیان کردن
سلامت چون کنار برگ نیلوفر بر آب ای جان
ترا حفظِ غم جانان ہمی باید چنان کردن

12

مرو از یادِ جانان ہم مشو خوش خواب جانِ من
مشو خوش خواب جانِ من مرو از یاد جانان ہم
بیا حاتم کنان در عالمِ اندوہ اینک تو
غم اندر وی کہ بود امروز وافر گیربر جان ہم

13

بہ گریہ در گرفتہ جان گدازد روز و شب پیہم
نیاید درشکیب امروز دل ای دای من چکنم
بیادش جا گزین محبوب کہ این مانوس بود ازودی
منم دلگیر دامن گیر شد رنج و محن چہ کنم

14

مرا سوز و گداز و غم کہ از جانان مُیسّر شد
ہمان سوز و گداز و غم مدام آز ار جان دادہ
و لیکن بشنو ای مادر! سوایش زیستن مشکل
نخواہم دور شد از وی اگرچہ آزار آن دادہ

15

قرار آمادہ خاطر نیستم چون گلہءِ اشتر
مدام اندر تگ و تازم، کجا آرام جان گیرم
مرا مقصود وصل یار بود امّا نہ فصل ازوی
ہمی جویم تسلی را مگر اورا چسان گیرم

16

ہمی کوشم کہ باز آید دلم از اشتیاق دوست
مگر افسوس ازین کاوش مراد من نہ بر آیو
بسی مانع شدم او را زبس مایوس درماندم
چنان اندر کشاکش روز گار من بسر آیو

17

ازین من چشم نم دارم، ازان ابر آمد برسر
دورنم نیز باریدہ چنین باران کہ من دانم
بیاری جان من بنگر مرا تا درچہ حالم من
گرفتارم بہ عشقِ تو چنان چندان من دانم

18

ندارم حاجت باران کہ من باران بہ خود دارم
چو من باران بہ خود دارم، چہ خواہم کرد باران را
ہمہ روز است درد و غم بہ جان ناتوان محکم
نمی آید دمی ای کاش صبر این چشم گریان را

19

بوقت خفتن آمد یاد چون یک منت یاران
بشد از شدّت جذبات بی قابو دلم بخدا
بچندان اشک باریدم کمتر شد دست و بازو یم
نمی دارم خبر از خود، کہ بی جان می زیم بخدا

20

دلم دیوانہ دریادش از انم مست و سر گردان
فراموشم کجا اورا، کہ پیوستہ بجان دارم
درآن حالی کہ می باشم ہمی مانم بہ یاد او
بہ اشک و آہ کارِ من کہ دائم آن چنان دارم

21

بہ دل راز و نیاز تو، مدام آباد می دارم
توئی بہرم عزیز از جان منم قربان برای تو
کہ البابِ حیات من ازین سرمایہ شد حاصل
کجا اندر شمار آرم ہمہ مہر و فایءِ تو

22

چویاد آن بہ جبین آید، دلم در عشق وی افتد
بہ رقص آید تنم نغمہ سرا گردد خیالِ من
رباب آسا بہ سوز و ساز آید برگ جانم
ندارد ھیچ آگاہی کسی آن دم ز حالِ من

23

نماند خاطرم برجا و نی، بازار عتاب آید
کہ این نادان و ناکارہ زبند آزاد و گمراہ است
غبار آلودہ گردد عاقبت ولی چون درشت راہ
نیاید در نگاہ کس نصیبش ننگ برجاہ است

24

دلم از جا شدہ بی جا، شکیبا نیست از اندوہ
قرارش درفرار آمد سکونش گشت لا حاصل
بیاد آرد چون آن دلدار را در شور و غل افتد
شود برپا چو ہنگامہ خموشی ہست لا حاصل

25

ہمہ شب درشش و پنج آمدہ آخر نجپیدم
مگر در صبح تکرار تمام از یاد من رفتہ
روانہ ساخت عشق از حکم خود دربار گاہِ دوست
گرفتم طوق در گردن دگر با جان و تن رفتہ

26

درونم تازہ از یادش کہ یادش حرز جان من
بہ روحم نقش رُویءِ یار، ازان زائل نخواہد شد
رخش با دیدہا دیدم، نہادم در تصوّر ہم
دلم در زندگی بر دیگری مائل نخواہد شد

27

اگر یادش کنم اندر عذاب آید روانِ من
فراموشم و گرجان نی نجات از کرب دریا بد
چنانم درد دل گویا شکستہ استخوان در تن
دوای او کسی از شرق و نی از غرب دریا بد

28

بگشم خاطر آمادہ کہ فردا در حضور دوست
بیان خواہم نمود آن ماجرا کہ در نہان دارم
مگر چون آن مقابل شد چہ گویم من چہ حالم شد
بفکر این ماندم آخر ماجرا چُون درمیان دارم

29

نہ کردم راز خود را فاش پنہان داشتم آن را
ازین خطرہ کہ رسوائی نگردد درمیان خلق
غم جانان مگر ناقابل برداشت گردیدہ
عیان شد راز دل ازوی بیامد بر زبانِ خلق

30

نہادم راز خودا را خفیہ اندر گوشہءِ باطن
مگر بیگانگان از ازوی رویم گمان کردہ
شدم شاکی ز رنگ خود کہ رازم گشت عیان ازوی
عتابم نیست بر دگران کہ ایشان چون چنان کردہ

31

کجا خواہد دل دلدادہ اظہارِ محبت را
کہ آید در نگاہِ خلق و رسوا در جہان گردد
روان سازد مگر سوزِ جگر چون اشکباری را
محبت از خود آید دربیان دردِ زبان گردد

32

کجا راز و نیازِ عشق گنجد در دلِ عاشق
نفتہ تابکی در نافہ ہم مُشکِ ختن باشد
بجوش آید اگر مہران آن دریای دل بازان
روان چون تیر گردد آب گرچہِ پُر فتن باشد

33

خس و خاشاک را مہران دور افتادہ گرداند
کجا یکجا بود چیزی کہ در سیل روان آید
بمان در خویشتن ای جان، مکش بیرون زخود آہی
بشو محکم بہ جای خویش اگر عسرت بجان آید

34

تو خود بر خود صحاب استی مباش ایمن زحال خود
مباش ایمن ز حال خود تو خود بر خود صجاب استی
تو مانند سراب استی میان وصل محبوبان
میان وصل محبوبان تو مانند سراب استی

35

تُو خود ہستی حجاب ای جان برایءِ خود زمن بشنو
بشنو آگاہ از خود تا شود دور این حجابِ تو
اگر از تو نباشد پُرسش و پاسخ در این مورد
یقین دان این حجاب از خرد سود دور از جنابِ تو

36

زباطن می شود پیدا شعارِ زندگی را
کہ آن رامی پسندد ہریکی اندر شعور خود
بدستور یکہ پیدا خود پسندی می شود ای جان
چنان ہم امتیاز نفس آید در ظہورِ خود

37

کجا در آتش خاشاک پختہ گوشت گردیدہ
کجا در خرمن غلہ جوانہ عشق در زید است
خدا ذاتِ حقیقی ہم خدا اصل حقیقت شد
ہمان از نور خدا ہر ذرہ بکشاد و نور دید است

38

کجا در خرمن غلہ جوانی عشق می درزد
کجا در آتش خاشاک پختہ گوشت گردیدہ
کی در خام کاری زندگی را کرد اگر ضایع
کجا آن بی خبر تا زیست نزد دوست گردیدہ

39

اگر نزدیک باشد یار جلوہ اش مرا سوزد
وگر دور است آن اندر فراقش بی قرارم من
بہ نزد و دور می میرم کجا برسم بہ وصلِ او
بیادش زندہ می مانم مگر باحال زارم من

40

کسی در فکر در رفتہ ازان تسکین می یابد
کسی بی فکر گشتہ حسن حق را خام می گوید
مزاج کافرانہ داشتہ اندر گمان ہر کس
معاذ اللہ خود را حامی اسلام می گوید

41

تحکم کرد برمن یار من، یاران چہ باید کرد
ہر آنکہ از حکم بر گشتہ ازو تقدیر ہر گردد
نگارم دست و پا بستہ بہ دریا برد و بامَن گفت
خبر دارای مبادا، دا منت در آب تر گردد

42

ہر آن کو در تہ دریا شدہ آلش بہ سر آمدہ
کجا دامن تو اند خشک دارد ناخدایءِ من
مرا تاب وتوان این ابتلا را نیست حق است این
بسو گنت منم نادان بیاشو رہنمایءِ من

43

بگوش آور تو پندِ من کہ ازوی در نجات آئی
بکن تیکہ تو بروی رہنما گردان طریقت را
حقیقت را وسیلہ گیرد منزل معرفت را دان
ہمان برتر ز آلائش مشو منکر شریعت را

44

میا در سایہءِ باطل کہ شاخ خشک می باشد
قدم بر راہ حق چون راستبازان داشتن باید
نیاید نزد تو آلائش و آلودگی ای جان
چنین با امتیاز نیک و بد انگاشتن باید

45

پذیرائی اگر یابد کسی در بارگاہ دوست
مزیدش عزت و توصیف راز نہار حاجت نیست
اسد چون در کنار یار پندارش چنین گویا
بشد واصل بہ دریای کہ محتاج نہایت نیست

46

تو خفتہ بر زمین و بستر راحت ہمی خواہی
نمی دانی بغیر از محنت آسائش کجا حاصل
بیا در صلح با یارانِ خود تا در شمار آئی
چنین گردد مرادِ تو ترا جانم بجا حاصل

47

بخاک افتادہ ہستی بستر راحت ہمی طلبی
نمی خواہی کی چیزی را تو با محنت بہ دست آری
قضایءِ کامرانی شد رضایءِ دوستان بشنو!
برد اندر جوارشان کہ تو خود را بہ ہست آری

48

بود با راحت و تمکین کہ با یاران بہ صُلح آید
زبانش نزد ناید نی گرفتار بلا باشد
سلامت باد ایمانش بود محکم بہ تقوی ہم
برد بہرہ ازین نعمت نجاتش بر ملا باشد

49

بجانانِ ہر کہ یکجا شد، ثواب از خفتن آن یابد
غنودہ چشم او بس خواب خوش اندر کنار آرد
عتاب آید نہ بر حالش عذاب افتد نہ بر جانش
بلی زندہ دل آن کس خویشتن را در قرار آرد

50

شود تسبیح تن جان دا نہ دل مانند طنبورہ
ازان تار طلب ہر دم سراید رمزِ وحدت را
صدایءِ وحدہ گردد بلند از رشتہ یءِ رگہا
ہمان در خواب بیدار است اگر کوشد عبادت را

51

برنجید آن کہ ازیادش، دوبارہ کی بہ صلح آید
کہ ہر دو را زیکدیگر گمان دوشمنی بودہ
رقیبِ بد خبر ما بین ایشان تفرقہ اند اخت
وگرنہ خام چون رشتہ کجا این دوستی بودہ

52

نہ رنج از حد بیرون باید ونی صلح ز اید ہم
میانِ اعتدال ای جان بود ہر یک بجایءِ خود
جہان چون موج دریا با محبت سلسلہ وارد
تو نیز این طہور محکم باش دائم بر ادایءِ خود

وائي

قدیم آباد کاشانہ کہ بر دُوری نشان دارد
یقین است این کہ در آغوش خود چیزی نہان دارد
پذیرفتہ شدند آنہا کہ در گزر این جہان کردد
بلا۔شک یار با یاران طریق مہربان دارد
نگاہِ اجنبی پنداشتہ بیگانہ محرم را
کہ دائم خاطرش را درمیان دوستان دارد
بلا شک اہل دل زیر قبایش ناز پروردہ
کند آرائش او شان کہ حسن شان عیان دارد
شناسدنی کسی آن را نہ او خود واقف ازوی شد
ندارد میل با اغیار ونی با محرمان دارد
گدز از طمطراق خویش و از مال و منالِ خود
بیا در پیروی او کہ خیر از دو جہان دارد
بشو آمادہ بر دلجوئی خلق از خلوص دل
کہ ہر نعمت مہیّا بی گمان آن یار اازان دارد

فصل دوم

1

حضورِ دوست لاحاصل، نصیبم نیست دیدارش
کہ باویءِ راز دل گفتہ نجات از باغم یابم
ہمی کوشم بہ پندار آیدم راز و نیاز عشق
نظم بر اوج حسن آرم خبر از کیف و کم یابم

2

حکایات جہان و جان بہم گشتہ بگرد من
درخت آسا درونم را بہ پیچ و خم در آوردہ
نہ کردم راز افشا با اجانب نیز با محرم
ہمی میرم زیم یاران غم در آوردہ

3

مرا در دام تنہائی فگندہ رفت دلدارم
غم ہجران بود از من، خیال و خواب راحت را
نہالِ دوستی را تازہ محا دارم بہ اشک اکنون
کہ فردا از وفا کیشان بدر یابم وجاہت را

4

مکن دور از من ای جانم، تو ابرِ دیدِ ھایت را
نگاہ مہر باریدہ بود بر حالِ زارِ من
چوباران تر بترکن تا شوم سرسبز از مہرت
ترا دیدم شدم شادان، بجا آمد قرارِ من

5

مگو کج کار مردان را کہ ایشان راستباز انند
مگر کج فہمی ست این کہ اندیشہ چنین داری
گوارا کن تو تلخ و ترش ایشان را بہر صورت
بدیں مورد بری بہرہ مگر مسلک ہمین داری

6

بمثل تنگ پیراھن کہ سحر ریشم ورنگ است
نگارم حسن می دارد کہ حسن لا زوال است آن
بہ مستی آورد ہر صاحب اقبال را دردم
متاعِ عشق در خواب و خیال است آن

7

بسان دنبالہءِ کشتی کہ اندر آب می جنبد
چنان دوران تشویش این دلم در جنبش افتادہ
بحال آمد اگر این حال بربی جان من بندہ
وصال آید میسّر چون، منم درلرزش افتادہ

8

بسو گردش افتادہ بر آب چاہ چون باشد
دلم در دورہءِ عشق آن چنان حیران گردیدہ
بسی کوشیدم ای یاران کہ دل از عشق باز آید
مگر بی اختیار این دل بہ خود سیران گردیدہ

9

جوان شد موسمِ سرما کہ یخ بستہ شدہ آب است
مگر از شومی قسمت مرا سامان میسر نیست
ندارم کتخدا نی دانہ جایءِ پناہم خوش
شبابم شد خزان دیدہ بہار ای جان میسّر نیست

10

ہوایءِ تند و تیز و سرد از سویءِ شمال آمد
نمی دارم لحاف و نی گلیم ای کاش ناچارم
زمستانِ یاد اوشان را کہ اکثر خانہ ویران اند
چنانم من درستم نیست بود و باش نا چارم

11

ازان باد شمال است وازین من بی سر و سامان
تنم از شدت سرما بہ لرزہ در فتادہ شد
ردایءِ تنگ را تا صُبح کوشیدہ بپوشیدم
کہ در آسایش آیم لیک نی ھیچ استفادہ شد

12

بیاموز از کلال این نکتہ تا کار آیدت در زیست
پژادہ سان نہان کن آتش ای جان در نہایءِ خویش
وگرنہ خام خواہد ماند ھر چیزی کہ درویءِ ہست
اگر این طور شد ضائع کنی قدر و بہایٰءِ خویش

13

پژاوہ سان نمی پوشی چرا تو عشق را ای جان
دمادم تا جگر را آتش سوزان تپان دارد
مہیا کی شود آوند چون آتش فرو تر شد
کلال آسا بکن کاری کہ کاری خوش ہمان دارد

14

پژاوہ را بدیدی روز و شب در سوختن ماندہ
شود شکمش پر از افگر مگر آہی نہ برآرد
بیاموز از ہمان آئین عشق این است
حضور یار ازین نسبت فتادہ را بہ فر آرد

15

غنودہ دیدھایءِ من نہ خوابیدہ نہ بیدارم
شدم در وادیءِ ویران ز حیرت دور افتادہ
گہی روشن گہی تاریک در ماندہ بہ یاد تو
میسّر زیست شد ایسان از قربت دور افتادہ

16

بپوشم دیدھایم را، جہان چون خفتہ در خواب است
مگر شعلہ زنان اندر درونم آتش عشق است
کہ سرد و گرم گردیدہ باد یار می سوزم
چنان بر حالِ زا رمن گہی ابرو گہی برق است

17

چو انسان میرد و خاکِ تنش گاہی بدست آید
کلال ازویءِ بسازد کوزہ و در آتش اندازد
رسد گر این خبر درگوش ناھنجار آن لحظہ
شود ماتم کنان خود را بہ آہ و نالش اندازد

وائي

دعایءِ خیر ہمدوشان، دعایءِ دلق پوشان را
کہ در ویرانہ می جویم، نشان پایءِ جانان را
منم از پاسداران محبُّ و مہربان من
کہ بار از و نیاز آنَ می نوازد دردمندان را
جہانِ او جہانِ رنگ و بود در داستان عشق
کہ چون صبح است از و ورعنایءِ و رونق شبستان را
منم گریان منم نالان زکردہ نیز ناکردہ
دوبارہ نیست واجب یاد کردن عیب و عصیان را
مدام این چشم نم چون شبنم و باران ہمی دارم
مداوا ای کریم و کار ساز این حال حیران را
توکل بر خدایءِ من کہ ازویءِ مشکل آسان است
بہ کار دیگران کاری نمی باشد فقیران را
زتو ہر عقدہءِ و مشکل درست و راست خواہد شد
لطیف امیدوار از تو مدد کن پابجوالان را۔

وائي

اگر در زندگی دیدارِ دلخواہان میسّر شد
بپندارم کہ کاروبار عشق ایدوست بہتر شد
مکن دور از سرم دست ای نگہبانم نگہ دارم
نگوید تا کسی بین روز گار بندہ ابتر شد
امان در سایہ یءِ دیوار دلدار ای خدایم دہ
بگویم شکر و دانم حال من الان خوشتر شد
بسایم چشم با خاک درش پایش ببوس آرم
فدا گردم بہ جان و دل کزین اعلی مُقدر شُد
ہمہ تن محو دیدار جمال دوست گردیدہ
کمال اشتیاق خویش دریابم کہ دربر شد
پذیرفتہ دلا آرایم بہ آخر التماس من
لطیف از لطف او سرور ایوانش معطر شد

سُرود گاتو

فصل اول

1

چنان دریایءِ دیوانہ کہ در ساعت بجوشیدہ
تمام اسباب و کشتی را، چو زور آور بہ زیر آرد
دعا پیر و جوان گوید روانہ چون شود کشتی
خدای ما بہ فضل خود ورا واپس بہ خیر آرد

2

بسی دانا مگر از ہوش بر رقتند در لمحہ
چونا گہ موج دریا بار بر شان حملہ آور شد
بہ آخر ورطہ ای مہران در انداخت ایشان را
کہ ساعات پس و پیشین از پیچارگان برشد

3

بگشتہ جامہ ای شان شبنم آلودہ بر آمد شب
بتاریکی نہفت آن کو بہ ظاہر بود بر دریا
نماندہ کشتی و نی بادبان رفت آنچہ حاضر بود
کجا باز آید آن بر جا کہ گشتہ غرق در دریا

4

غضب آمادہ دریا آنکہ ھیچ ازوی نہ جان بردہ
ازین غوّاص در کاوش ازان مرگش بہ تعجل است
نمی آید خیر از ساز و سامان تا کجا رفتہ
چو حکم از حاکم آید ماجرا محتاج تعمیل است

5

روان شد خیال ماہی گیر دی بر ساحل دریا
بہ دام و نیزہ تابر قصد خودی کاری کنند آنہا
مگر تا آخر شب یک نفر زانہانہ باز آمد
چہ آفت پیش افتادہ کہ درمشکل شدند آنہا

6

سراغ دام و دامی غائب است از صفحہءِ دریا
کجا شد ماہی و ملاح شوری نیست بر ساحل
برفت آن رونق و رنگ شبانہ روز چشمک
کنون جز حسرت و ویرانہ دیگر چیست بر ساحل

7

صدای کس زگرداب کلاچی، بر نمی آید
گمان جان می گدازد، ہیچ یک آنجا نخواہد بود
مشو در انتظار ای جان، برو بر گوشہءِ دیگر
بجو آن جانشانی شاید از ایشان بخواہد بود

8

نظر می آمدم ہر روز ماہی گیر و کشتیبان
کہ از سامان ہم کر دِند جمع انبار در خانہ
ولیکن چوں بدیدہ ام تہی خسخانہءِ شان را
بگریہ ام کہ از ایشان نماند آثار در خانہ

9

جُدا شد خیل ماہی گیر حیران در فراق رستم
فتادہ ام بہ درد و آہ ازان ہوش و حواسم نیست
ملولم آن چنان کز خود نمی دارم خبر چندان
کجا گردم کہ حظ اندر جہان جای فراہم نیست

10

تنم در تابش خورشید تاہم چُست بر ساحل
برابر ایستادہ ام کہ صید انتطار استم
مرا تیکہ بر ایشان بود خوش می زیستم لیکن
مگر بگذاشتہ رفتند اکنون دل فگار استم

11

شدم تا آشنا سازم اجانب را برای خود
مگر اوشان غرور آمادہ رو گردان شدہ رفتہ
تاسف شد در آن لمحہ ازین نا دیدنی چندان
کہ آن دم شان بہ دل خواہان خود شادان شدہ رفتہ

12

بیابین ریگ بوم آن جا، کہ ماہی گیر دیروزہ
کشودہ دام را بر آب می انداخت بر زودی
مگر اکنون نہ آب آن جا نہ ماہی گیرو نی ماہی
تماشہ کن کہ واقع گشت چون ویرانہ در زو دی

13

چہ گویم حال زار روستارا غمگسارِ من!
نماندہ رنگ و بو درویءِ شدہ برباد بازار است
کجا انبوہ ماہی گیر دہم انبار ماہی را
دلیل آمد وشد نیست ناپیدا خریدار است

14

خریدہ آمدم امروز ماہی را بہ قرض امّا
مناسب نیست تا دیگر بخواہم منّت دگران
بیا رآن، ناخدای را، خدا درخانہ ویرانم
کہ دیدم زحمت او خوشگوار از احمتِ دگران

15

بسی می آمدند آنہا چوبودہ در جوار من
کنون شاید کہ رفتہ دور تر خبری نہ باز آمد
برفتہ مرد مانی بسیار واز بس جستجو کردہ
مگر از رفتگان ای کاش ہیچ اثری نہ باز آمد

16

نیا سانید کشتیبان کہ دائم در تگ و تاز اند
بدین دستور ایشان زندگی کر دن ہمی خواہند
ہمین تازند متواتر بہ گرداگرد بحر ایشان
محابی نیست تا رفتہ قرار یکہ می خواہند

17

تمامی جدوجہد شان بہ آخر بر صواب آمد
زہے مردان کہ بامردانگی کارِ چنین کردہ
نہمنگ از دست شان کشتہ کہ خصم مردمان بودہ
مبارکباد شان را کہ این تعدی بر ہمین کردہ

18

اگر داخل بہ دریا می شدن خواہید کشتیبان!
بد دامِ محکم اندروی شمارا تا ختن باید
کہ خویشا وندی و خویشی بہ امواجش نمی شاید
بہر نیرنگ تدبیرش بر انسان ساختن باید

19

مگو آسان نہنگی را بہ دام آوردن ای جانم
تا باید ازین محکم ترین اسلحہ بہ دست آری
کہ بحر بیکران از حد مہیب و تار می باشد
مقابل گر شوی او را بہ خود ہمت نخست آری

20

مبارک مرد میدان را کہ آخر کامران گشتہ
چنانی جنگید با دشمن کہ حیران بر بشر ماندہ
نصیبش آبرو بہ تاجِ سرفرازی شد
کہ کردہ آنچہ گفتہ ثانی او را نی نفر ماندہ

سُرود صبح

فصل اول

1

نمی زیبد ترا رامشگر پُر سوزو خوش الحان
کہ ساز آویختہ در میخ بر دیوار می داری
چنین با صُج عداوت درشتہ خاموش بنشتی
کجا مطرب بگویندت گر این اطوار می داری

2

ہمہ شب گر تو بازو زیر سر بنہادہ خسپیدی
چو صبح آید شوی گر یہ کنان ای مطربِ نادان
بہ فردِا ساز را بنی تو خود بر خاک افتادہ
دگر گون حال تو گردد ازان ای مطربِ نادان

3

نہادہ ساز را تو بر سر بالین خسپیدی
ہمہ شب در کنارِ خواب خرگوش ای جوان رفتی
بگو را مشگران از خانمان تو چنین بودند
تو گشتی خارج از اوشان کہ گویا از جہان رفتی

4

کجا رفتند ازین جا مطربانِ خوش نوازندہ
کہ ہر کس بی خود و سرشار بودی از نوایءِ شان
شبانگہ ساز را برداشتہ رفتند از یوان
بگوشم می رسد تا این ہمان خوش کن صدایءِ شان

5

فی سانیداد شانِ ساعتی کو مطربان ہستند
ہمی دانند کار خود بہ او شاغل ہمی مانند
نہادہ ساز را بردوش راہ خود نور دیدہ
بہ سوز و ساز بزم مہوشان مائل ہمی مانند

6

کجا بودی ت دیر وزای گدای آستان دوست
بہ فرداچون شود پرسش جوابش از کجا یابی
گداز از حال زار خود لطیف این نکتہ می گوید
بخورہ از کردگار خود کہ زان بہرہ بجا یابی

7

بخواہ ازوہ کہ بارانِ سخا بر تو ہمی بارد
نباید دید دنیا را کہ چون دریوزہ گردیدہ
ز دنیا ہر چہ خواہی و ستکت را باز گرداند
کہ دنیا در نگاہِ خویش ہر چیزی بتر دیدہ

8

تو حاضر باش ای رامشگر از خود بر درِ جانان
کہ باشد آستان او ترا بہرہ رسان بیشک
اگر تو چارہ می جوئی بجواز سازِ خود آن را
کہ جزوی وارداتِ تو خواہد شد بیان بیشک

9

ہمہ را روز مرہ می نوازد صاحبِ دولت
چو صبح آید کند ہر خود بخود دامان ہر کس را
نباشد امتیازی ہیچ در جود و سخایءِ او
کند انز مہر خویش آباد شاد ایوانِ ہر کس را

10

بخواہ ازوی کہ بعد از دادن عصابی نمی گردد
بشو دریوزہ گر تو بر در اہل سخا رفتہ
بجز پر سش نوازد آن حساب از کس نمی پرسد
بر آن در ہر کہ شد دارد بدان بیشک بجا رفتہ

11

بنادان می دہد چندان دہندہ از پس پردہ
کہ سوزد از غم و حسرت اگر دانا چنان بیند
کند صد پارہ ساز خویش را باجوش و جولانش
بر اندازد تمامی سود عمرش در زیان بیند

12

بجا بر آستان دوست از بس کار گر موجود
نماند حاجتِ کارِ دگر آنجا چنین کار است
سراسر جرم آن کاری کہ از بندہ سر انجام است
تو ئی پارس منم آھن مرا افضلِ تو درکار است

13

بیا در حیث نادان تا شود شا دآن شہ خوبان
کہ دلیشب خود شدہ راضی بنادانان نوازش کرد
نداند ہر کہ ھیچ او را بخواندہ نزد بنوازد
ترا بسیدہ بود آن ہم نگوئی تا فرامش کرد

14

بدان نادان تو خود را گرچہ باشی صاحبِ دانش
گذشتہ ہر کہ از خود او بجا مقبول این جا شد
یقین دان شاہ ناراضی است باسادہ دلان خویش
در این صورت کہ اینجا آمدہ منظور برجاشد

15

طمع را ازمیان بر دار تکرارش مَکُن چندان
کہ طامع از نگاہِ خلق دور افتادہ می باشد
ترا مہرہ بکف دادہ برانند از کنارِ خود
طمع را ہر کہ می ورزد چنین و اماندہ می باشد

16

تُو ای رامشگر بی بال و پر بی بہرہ از دانش
کست باخود نبردہ نی بتو ہمہ باز گردیدہ
مگر آن صاحب از راہ محبت مر ترا خواندہ
بخود نزدیک آوردہ بتو دمساز گردیدہ

17

ہمان ہردم بہ تو ہمدم مبادا تُو فرا موشی
بیا با ساز و شو نغمہ سرا بر آستانِ دوست
ترا از مہربانِ خویش باید التجا کردن
کہ تا اندر نصیب تو بیاید امتنانِ دوست

18

بشب اندر حضورِ یار نذرِ خود ادا کردند
نصیب مطربان ھنگام صبح ازوی درخشان است
نیم در اختیار خود دلم در اختیار دوست
شود حاصل مراہم ھیچ امیدم فراوان است

19

بماندی محو درِ خواب گران نادان تو دَر شُبہا
نکردی نیم شب با جان جہان راز وّ نیاز اما
ہمان تقسیم کردہ نعمت و مردم ازان بردند
نشد از تو کہ برسی بر درِ آن دوست باز امّا

20

بہ تشویش آمدہ رامشگر از تو صاحبِ دولت
چرا کردی در ماترک و رفتی برِ دگران
ازین در حال زار تو نشد ردّ و بدل پیدا
نصیب توبہ یاران شد مجویش در برِ دگران

21

توان در جانِ مطرب نیست و منزل دور تر ازوی
ہمی نالد بہ عجز و بی کسی کہ ای تاجدارِ من
نشد ممکن ز من تا بر درت حاضر شدہ باشم
نوازش کن بہ من جا تو ہستی دستیارِ من

22

بہ حال زار دیدہ مطربان را صاحبِ دولت
بگفت نزد من آئید تا آسان شود مشکل
شنید آواز او را آن کہ در خود حوصلہ می داشت
مگر ہی حوصلہ نشنید سہلش کی بود مشکل

23

بیائید ای ہمہ سادہ دلان امروز نزدِ من
بہ آوازِ بلند آن صاحبِ دولت طلبگار است
ہمان راضی شدہ از خود شمارا یاد فرمودہ
کہ من ہر شما ہستم، بگیرید آنچہ درکار است

24

عطایءِ صاحبِ دولت، نشد مخصوص بر شخصی
در این معنی، کہ از فلان ابن فلان فرد است
گوارا می کند ناز وادیءِ سادہ دل را دوست
فرا تر ہر کہ در محنت، ہمان نزدش جوان ھرد است

25

سحر گاھان ز گوشہ صاحب اقبال بر آمد
کہ ایک نغمہ سرائیدہ ز خیل خفتگان رفتہ
نداند نغمہ ای دیگر بس این یک نغمہ می دانست
سرائیدہ ہمین نغمہ ز راہ افتادگان رفتہ

26

بناگاہان ز کنجی صاحب اقبال پیدا شد
کہ مطرب را بہ آب و تاب در مہمان خانہ برد
بوقت شب کی مطرب از بشاشت نغمہ خوان گشتہ
نصیبش ہرچہ بودہ بیشترز ان از خزانہ برد

27

بلا شک صاحب تدبیر راضی بر ہمہ ماندہ
کہ ہر یک را ز جودِ خویش برخوردار گرداند
بداند آنچہ رامشگر بہ دل دارد اگر خواہد
بہ پردہ دارد اورا یا بہ خلق اظہار گرداند

28

تہ ہستی دلدارِ من، دیگران در بوزہ گر ہستند
بموسم ہست باران لطیف می باری ہمیشہ تو
شوی مہمانم ازیک لمحہ لا شک بہرہ ور گردم
کہ من نادارم و ھرچہ است می داری ہمیشہ تو

29

تو ہستی صاحب تدبیرِ من چون سگ بر راہِ تو
تو بر جادہ کہ بر آئی، ھمان اندر نگاہِ من
نشانِ پایءِ تو دیدہ نہادم ساز را بر دوش
تو ہستی جان و ایمانم تو ہستی دستگاہِ من

30

تو ہستی صاحبِ اقبال، من یک سادہ دل بندہ
فدایم بر اشارہ ہرچہ گوئی آن کنم از خود
شنیدم چون صدایءِ تو نہادم ساز را بردوش
بہر صورت کہ تو خواہی برابر آن شوم ازخود

31

تو بستی صاحب عفو و سراپا جرم و عصیانِ من
تو پارس ہستی وم من آ ھن ار خواہی طلا گردم
توئی ہر چند بہرِ من منم بس ھیچ بہرِ خود
اگر خواہی شوم بی جا و گر خواہی بجا گردم

32

ستارہ مطلع آرا شد تہیّہ ک تو سازت را
کہ مطلوب است آن جانِ جہان را امتحانِ عشق
بدان رازِ نہان چون روز روشن شدعیان بروی
ہمان حسنِ جہان می خواہد از تو ارمغانِ عشق

33

مکن در یوزگی ای دوست دست از اہل زر برکش
مشو را مشگر اندر بزم شان وز نہار اگر مردی
ترا از عزت نفس آخرش بیگانہ گردانند
نگیری پشت شاہ چون سایہ ای دیوار اگر مردی

وائي

طلبگار در دیگر مشو ہرگز تو ای نادان
اگر ہستی بجا ہستی صدایءِ آستانِ یار
امان خواہی اگر از گردشِ دوران ز من بشنو
ترا باید ہمی باید کہ باشی در امانِ یار
خزینہ را بتو خواہد سپرد آن صاحبِ مخزن
بہ شرط این کہ تو موجود باشی در کنارِ دوست
ہمان خود واحدو وحدت نشان و شان اوگشتہ
گذر از دوستی دیگران شود دستدارِ دوست
ہمان خواند بہ سمت خویش وسائل را بہ قتل آرد
و نیز عشاق را از منزل خود آشناسا زد
محبت را بدین دستور باوی رہنما سا زد
ہمان کرد آشکار اسرار را بر عاشقانِ خود
بہ رحل آرزومندان بہ آخر بی حجاب آمد
بتو عبداللطیف این راز را افشا نمود از خود
کہ یارم مہربان گردید و کارم بر صواب آمد

وائي

متاع بیش آن دلدار با در ماندگان دادہ
دگر سادہ دلان را عقل و حکمت مہربان دادہ
بجا معمور ہر معذور را کرد آن کریم از خود
بگو توصیف آن کو بہرہ با بیکسان دادہ
بر آرد نیست را از ھست واجب شد ثنایءِ او
بشر را عزت و ذلت بہرصورت ہمان دادہ
نوازش کرد نطفہ را کہ شد جوہر از پیدا
حریفان را شکست و ریخت اندر ہزرمان دادہ
بہ حزن آورد حاسِد مزاحم مدعی را شُد
محب و دوست را لیکن بجا امن و امان دادہ
بلی عبداللطیف ای راز دان ای مہربان گوید
کہ ہست آن دلپسند و دلبری بادوستان دادہ

سُرود آسا

فصل اول

1

منم حیران پریشان تا بیایم انتہایش را
مگر حسن و جمال یار را حدو حسابی نیست
من از دردِ محبت بی خود و بی جان ہمی مانم
ولی پروا ندارد دوست اورا ھیچ تابی نیست

2

گدز از من کہ او مشکل دیار دوست را دیدن
دُوئی را در گذر کن تا بیابی بحرِ وحدت را
بیابی بحر وحدت را، تو ازراہِ عدم آخر
تو ازراہِ عدم آخر بنوشی جام وصلت را

3

دوئی را درگذر کردم مرا از من جدا گردان
کہ من ای دوست با خود ھیچ تر ہستم خدا شاہد
مرا تنہا کن از من تا شوم من آشنایءِ حق
در این سودا سراسر بی خود و مستم خدا شاہد

4

ترا زیبد ہمہ حس و جمال ای صاحب رعنا
تو می دانی کہ غیر از تو مرا وہم و خیالی نیست
بلاشک لاشریک استی نگنجد شرک و شک اینجا
جمالِ تو کمالِ تو دگر ثابت جمالی نیست

5

مرا از من جدا ساز ایکہ من از خود جُدا گشتم
گذشتم از خیالِ خویش و تنہا شد جہانِ من
بہ شرک آمد ہمین عمرم کہ شد برباد سر تا سر
ہمین اندوہ درپی بود تا اکنون بجانِ من

6

ہمین شد عین شرک ای جان کہ در فہم تو بی شرک است
وجودت را بکن ضایع، بشو دور از خیالِ خود
نہ ہست این غیر ز ان ہرگز و نی اورا بجزوی دان
حقیقت را بہ این صورت تصور کن بحالِ خود

7

مدان این را بغیر ازوی شمار او را نہ جز این ہم
کہ الانسان سِری این چنین توضیح بنمودہ
بتو واضح بود ای جان کہ ہر یک عالم و عارف
ہمین یک نکتہ را بر جملگی ترجیح بنمودہ

8

ز قید ابتد و انتہا آزاد شد بندہ
جدا گردیدہ از خود چون رسید آن درجوارِ دوست
نماند او آشنای خود کہ آن مرغوب را بشناخت
نیامد باز چون وارد شد آن اندر کفارِ دوست

9

نصیبِ عاشقان بیدار گشت از ترک خود بینی
کمالِ عشق حاصل شد بہ قربِ دوست ایشان را
جہان عشق را دریا فتند آخر کہ لاحد است
نصیب خوش نصیبان خوش گزندی نیست ایشان را

10

منم بندہ تو ئی معبود شرک و شک اینجا نیست
دلیل بندگی این است دیگر بحث ازان ھیچ است
شدم آمادہ ہر لمحہ بی ذکرت تا ترا یابم
ہمین حق است و دیگر ہر چہ ہست اندر جہان ہیچ است

11

اگر خود بین ہمی باشی، نمازت را نیازی نیست
کہ خود بین در بطونِ خویشتن خود را پرستار است
بدہ از دست ساز خود پرستی را گذار از خود
بگو تکبیر بعدش بندگی این طور درکار است

12

مناسب شد حذر از سجدہ بی سود خود بین را
کہ این سجدہ بہ خود دادہ شود نی باخدا ایءِ خود
روا شد سجدہءِ آن کہ وجودش را فنا دادہ
نیر زد سجدہءِ خودبین کہ باشد بر قفایءِ خود

13

تمام اسرار را آن صاحبِ اسرار می داند
کہ ازوی بندہ را این برتری مزد و مقدّر شد

14

حدیث پردہءِ دلدار باشد پردہ در پردہ
ہمیں در پردہ می زیبد مکن تشویش اظہارش
تو سِرّ دوست را در خاطر اخفا کن چو خونی در رگ
عزیزت وارد آن چون تو امین گشتی بہ اسرارش

15

مپرس از صورتِ آن ناز نین و ناز پروردہ
تو مصروف ہستی روز و شب در جستویءِ او
حضور دوست پاس دوستی را اقتضا دارد
میارای بی خبر بی جا سخن را روبروی او

16

کجا ممکن کہ غیر از صورت آن بشانختہ باشد
مگر باز آ از ین اندیشہ سر گردان مشو چندان
نمی شاید ترا چون طفلک این سان سعی لا حاصل
ہمین راہ است راہِ پُر خطر خدشہ مجو چندان

17

وجود خویش گم کردہ فنا فی اللہ گرویدہ
نمی بینید کسی بر جا قیامِ شان قعودِ شان
بقا را در فنا دریا فتند از سدپ بر رفتند
مقامِ شان شدہ بالا، بیابین نفع و سودِ شان

وائي

کجا ممکن کہ درد لادوایم درگذر گردد
شب ہجران بجز درمان بخاموشی بسر گردد
خداوندا چرا کردی فراقش را نصیبِ من
تو می دانی کہ غیر از یار حال من بتر گردد
رہ سنگین بکردندن اختیار اوشان ز فکر مَن
مبادا از نشانِ جادہ مسکین باخبر گردد
تو ہستی یاور و یارم تو ئی یارو مددگارم
مدد ای سیدِ من تاز تاریکی سحر گردد
نگاہم را بگستردہ نشتہ ام براہ شان
کہ ازویءِ از قدوم شان غم از جانم بدر گردد
مشو مایوس می گوید بتو عبداللطیف ای جان!
کہ یار آید بہ وصلت روزگار تو دگر گردد

فصل دوم

1

جہان روشن شود چُون از طلوع آفتاب آن دم
اگر این دیدھایءِ تو ندیدہ رویءِ جانان را
بکش بیرون تو ہر دو را بیفگن پیش زاغ آن دم
کہ در منقار آوردہ بسازد لقمہ آنان را

2

علی الصباح این دو چشم من نہ بینند او نگارم را
کہ من او را عزیز از جسم و جان خویشتن دارم
ہماندم بر کشم این ہر دو چشم و زاغ را بدہم
کہ ہر دو را خُورد باشوق وا اندوہی نہ من دارم

3

مرا بنمود زیر احسان ہمین دو چشم من بخدا
بسی شاکر بہ اینانم چہ گویم وصفِ اینان را
نگاہم چون فتادہ می شود ناگاہ بر حاسد
بجایش رو بروی من ہمی آرند جانان را

4

اگر این دیدھایءِ سخن بغیر از گلذار من
بدیگر مُلتفت گردندہ من اندر ہمان ساعت
کشم برسیخ اینان را بہ پیش زاغ اندازم
شوم آسودہ دل واللہ ازین کارم در آن ساعت

5

برو ناھار بادیدار جانان چشم سیران کن
کہ ازوی تازہ تر گردد دل و دید روانِ تو
تو پنداری کہ خوردی طعم گوناگون ز خوانِ خوش
رسد راح و مسرت خوب جانِ من بجان تو

6

شدند آسودہ از نا ھار ہر دو چشم ویرانم
کہ از دیدار جانان راحت و رحمت رسیدہ شد
روان جان من گویا مشرف شد بہ حج اکبر
تمامی زحمت حزن و الم از دل رمیدہ شد

7

سحر گہ چشم عشاق است آمادہ بہ دیدارش
کہ دیدار دل را نعمت و راحت عطا سازد
بہ آداب و تواضع با وصال دوست در آیند
نصیبِ شان اگرا بی جا بود آندم بجا سازد

8

لقای از کجا دریافتہ این دید ھایءِ من
کہ دیگر را نمی بینند و پیہم درخمار استند
ہمی نگرند سوی آن لقای خوش کہ در بُعد است
دہد تا جلوہ دیگر بار بہوش بیقرار استند

9

ہمان جانب کہ جلوہ یافت ناگہ دیدھایءِ من
ہمی جویند آن جلوہ کہ جادو کردد غائب شد
فدا ہستند چون دیوانہ بر دیدار یکبارہ
قرار آمد نہ برجا، نی بر اینہا خواب غالب شد

10

خوش اندر امروز دیدارِ جانان دیدی ھاءَ من
خوشا محبوب کز مہرش جہان رشکِ گلستان است
جہان شد رشک گلشن و دیدہا در موج چون دریا
بحمد للہ بدانستم کہجان درجسم بیجان است

11

ازان جلوہ کہ مہر و ماہ را پر تو مزیّن شد
ہمان جلوہ کہ بروی فطرت حسن جہان شاہد ازان
یک لمعہ چون دیر و زنا گہ دیدہا دیدہ
بیانش نسیت ممکن انبساطِ جان بر آن شاہد

12

گہی در اشکباری و گہی اندر سرور اینان
ہمین شد کاروبار روز مرہ دیدھایم را
بہ چندین یار را بینند چندان در خمار آیند
شدہ این سوز و سازِ عشقا بہرہ دیدھایم را

13

سُرور و اشکباری شد نصیب دیدھای من
بسی دیدند اوی دوست تاہم قفای او
نمی گردند سیر از دیدن دلدار یک لحظہ
برون از اختیار استند حیران بر لقای او

14

ہمی بینند ہر روز این رخِ دلدار را تاہم
ہمی کوشند تا بارد گر بینند رویءِ دوست
شناسیدند چون آن شاہ خوبان را برفتند از خود
ہنوز از نا شکیبائی ہمی تابند سوی دوست

15

مقابل دیدھا با یکدگر گر چون می شوند آندم
تماشہ می شود واقع کہ گوئی قابلِ دید است
گہی راز و نیاز شان گہی جنگ و جدل باہم
چنان چون درمیان شان دی ماتم دی عید است

16

خریدار غم دگران عجب خو دید ھا را شد
عجب آن ہم کہ بہرش حاجت ردّو بدل را نیست
در آنجا دیدھا اندر کمندِ عشق می آیند
کہ آنجا احتیاجِ اسلحہ و جنگ و جدال را نیست

17

عجب کار دو چشم اندر جدالِ عشق می باشد
چو در میدان بشد یلغار می جنگند متواتر
چنان بر آسمان میغ آنچنان اینان بشور آنید
مثال ابرِ بپہاری آب می ریزند مُتواتر

18

بکوشیدم کہ باز آرم زجانان دیدھایم را
باو غیر از رھنمایءِ من چرا وابستہ گردیدند
مگر ھنگام خوابیدن بیا سوند با وصلش
مرا در مرگ آوردہ بہ وی پیوستہ گردیدند

19

سزاوار ستم گشتند از خود دیدھایءِ من
ازان در ساعتی اندر قرار آیند امکان نیست
رسید آنجا شدند اینان کہ ہم زندان و ہم قتل
بغیر از جان فدا کردن رہا گردیدن آسان نیست

20

بغیر از پرسش و پاسیخ کمند عشق ورزیدند
ہمان جا دیدھایءِ من کہ جایءِ ھیچ گفتن نیست
دلم رنجیدہ آزردہ بماندہ از و نورغم
چہ کردہ آید ای یاران مجال حرف بستن نیست

21

مخالف سمت گردان دیدھا را ور خلاف خلق
مقابل گررود خلقت برو سمتِ مخالف را
باین طور رو طریقہ از قفار و در قفای دوست
نگر اندر بطون خود کہ دریابی معارف را

22

مقابل تا شود یارم بزیبد از و قضا تاہم
سُودگر او بروی من، بگردم سرخرو از بس
بُود تا روبرویءِ من بُود تازہ تن و جانم
مقابل چُون شود یارم برآید آرزو ازبس

23

بپرور دیدھا را تابہ آنہا یار را بینی
چودیدی دوست را آن دم رسیدی تو بصیرت را
میاور در نگاہِ خویش دیگر را کہ دلدارست
گوارا نی کند از غیرت ای جان این فضیحت را

وائي

ندارم اختیاری بررضای خود
بیاد آری از مہر و عطای خود
بر آن راہی کہ گرداند مرا جانان
روم برویءِ من ازپاس وفای خود
قلم در دستِ کاتب ہست و نتوانم
حذف یک حرف سازم از قضای خود
عنان در دستِ مالک ہست و چارہ نیست
رسانم اشترم را چون بجای خود
روانہ می کنم پیغام جانان را
شدہ این روز مرّہ ماجرای خود
بخواہد آمد آن روزیءِ بہ صحن من
نیم نومید من از آشنای خود

وائي

قرار آید نہ ہر گز چشم گریان را
بغیر از نشہءِ دیدار جانان را
مددگارم توئی جان جہان بہرم
منم مشت خاک اندیش احسان را
اگراست آن بیعد از من کہ حد نیست
روم تاہم بیابم دولتِ جان را
بغیر از نشہءِ دیدار جانان را
قرار آید نہ ہر گز چشم گریان را

فصل سوم

1

مجازی دیدھایءِ تو کہ در چہرہ ہمی داری
ہمین بہتر کہ زینہا ہیچ چیزی را نباید دید
بدیدہ دوست را تاہم ندیدہ حسّ گہ دانند
نخستن بخدا اینہا را، سپس او را بشاید ید

2

مجازی دہدھایءِ تو، میا در اعتبار شان
ترا با حیلہ بستہ در تہِ تاریکی انداز ند
خبردار از مجازِ شان، گریز ازحیلہءِ ایشان
کہ آخر این کشاکش ہا ترا در تنگی اندازند

3

مجازع دوستدارانت چرا بستی بی ایشان دل
نمی شاید ہمان کاری کہ در خجلات برد آخر
چسان کردی تو دور از خود حقیقت آشنایان را
کہ راہِ راست ایشان را بہ نیکی می رود آخر

4

مجازی را میاور در قرابت چشم پوش ازوی
سیہ بخت آن سیاہی ہم بمالد بر نصیبِ تو
حقیقت آشنایان را نشانِ راہ برسیدہ
برو در پیروی شان کہ آید بر نصیبِ تو

5

مرا ای مادرم حلاج چون پنبہ پریشان کرد
تنم چُون ذرّہ ذرّہ در ضرر افتادو ضرّہ شد
نزول ضرّہ شد بر جان ضرر شد روزگاي من
چسان گویم بہ کی گویم کہ زہرم روز مرّہ شد

6

حقیقت کرد جانم را جدا از تن کجا بروم
نفس یک نیز غیز از جان جان مشکل بر آوردن
خدا ونا خدا ماندہ، کنون در جان بی جان است
اسیرم در کمندِ دوست نتوان دل بر آوردن

7

بہ راہِ راست می گردد کسان را رہنما ہرکس
کسی باشد کہ سازد گم مرا گاہی ز راہِ من
کہ امکان است وصل یار را اندر جوارِ خود
در آن جایءِ کہ ہست و نیست نی آنجا نگاہِ من

8

بر آن جایءِ کہ ہست و نیست آنجا حد وارد شد
ہمان جا حد وارد بر آن جایءِ کہ ہست و نیست
کجا تقدیس جانان در نظر آید جہان بین را
کجا داند ہمان نادان کہ است آخر چہ است و نیست

9

نگاہِ عشق چون بیخِ درخت اندر رگ سنگ است
لہ بیخ نرم و نازک ہمچو میخک می شود پیوست
جدا کردہ ز جانِ خویش قلب و قالبِ تن را
فدا کردہ شود بروی کہ جان باویءِ بود پیوست

10

منم در جستجہ تا بر رسی یابم بہ ہست و نیست
مگر این جداہء و منزل کجا در قسمتِ من شد
کہ من از خاک ہستم ذات او نور عَلیٰ نُور است
جمال او بعید از دیدو دیدارش نہ ممکن شد

11

ہر آن چشمی کہ می ماند تہی از عکسِ حسنِ یار
و نیز آن دل کہ محروم است از شرفِ حضورِ دوست
چنین دلدایءِ چشم و دل کہ عار از عشق می دارد
نہ زندہ ہست و نی مردہ، نیابد کوی کو یوست

12

معمایءِ مُحبت را کہ نادان نمی داند
بہانہ بر بہانہ می کند آن خام خو از خود
خس اندر چشم افتادہ کجا محبوب را بیند
چنین ناکارہ نتواند کہ گردد روبرو از خود

13

نکوشیدی تو ای نادان مگر مقدار سوزن ہم
کہ جہد جسم اندک او کند کاری کہ کاری شد
ترا کی یار تو در چشم خود آرد کہ خاک استی
ہمین وجہ است وصلِ اوترا حاصل نہ باری شد

14

بیا بنشین بہ چشم من کہ از خلقت نہان سازم
نبیند کس ترا نی من کسی را در نظر خواہم
ترا در چشم خود گیرم دلم درگاہِ تو باشد
جہانم این چنین آباد کی جنت دگر خواہم

15

بیابنشین بہ چشمِ من، بکن در مردمک تکیہ
بکن در مرد مک تکیہ، بیا بنشین بہ چشمِ من
کنم دل بارگاہِ تو کہ باشد بارگاہِ عشق
شوند انوارِ حسنِ تو بہ مہرت جز و جسم من

16

مکن افشا تو راز وصل خود را با رقیب ای دوست
کہ او چون شعلہ بر احوال ما برگشتہ خواہد شد
خراز وصل چون یابد کند محشر بیا آندم
شب شادان از ین مورد بغم وابستہ خواہد شد

17

مُحبت در مُحبت کُن، محبت بر محبت ہم
محبت مشکل است ای جان محبت سہل و آسان نیست
مَکن افشا محبت را کہ در اخفا ہمی باید
خبر شد چون رقیب رو سیہ را خیر ای جان نیست

18

رقیب از باخبر گردد نباشد ہیچ پروایم
چہ خواہد کرد آن مردود آخر بر جوازِ من
گناہی نیست اگر آید مُسّر دیدنِ جانان
دلم شد صید عشق و اشک خون گشتہ نیازِ من

19

رقیب رو سیہ کندید خندق را کہ چون ناگہ
حبیبِ من خرامان آید اندر دم، در آن افتد
مگر شد مختلف قصہ کہ او خود دروی افتادہ
بلای را کہ بہر دیگران آرد، بر آن افتد

20

خدایا زندہ دار از التجایءِ من رقیبان را
بہ لطفِ وصل محبوبان بر آید تا مرادِ من
از ین عیش و طرب من چون سپند افتند در آتش
بمرگ آیند ایشان من بہ شکر آیم جوادِ من

21

شود گمراہ از شیطان کہ اورا عشقِ صادق نیست
اگر صدق است در عشقش نہ گردد گم زراہِ خویش
مگر آنکس کہ جان را سوختہ در آتش عشق است
بشد ابلیس از دفع آن بجا ماندہ بہ جاہِ خویش

22

گزد رفعی رقیب رُو سیہ را کو سر کوشہ
سراپا گوش گشتہ گوش کردہ گفتگویءِ یار
نمی خواہم پسِ پردہ رقیبِ روسیہ رفتہ
کند با نیّتِ بد ہم چنین رغبت سُویءِ یار

23

شوی خانہ خراب ای راندہء و رُسوا رقیبِ من
کہ یارم را چو صید اندر درونِ دام آوردی
خدا مرگ آورد بر تو بسوزی در ہمین حسرت
کہ صُبح یارِ من را توبہ دورِ شام آوردی

24

نگارم آنچہ کردہ راست کج پنداشتہ خلاقش
کرا گوئیم نادانی خرد مندی اگر این است
میانِ راست و کج بحث و دلیل آید بہ کج بحثی
کہ لا علم است حلق ای جانِ من نکتہ مگر این است

25

عجب انداز جانان را شُنیدہ نیست و نی دیدہ
کہ چندان می شود مشکل چنان در غور می آید
کجا آن حوصلہ کو فیصلہ صادر کند این جا
کہ از فہم و فراست گم طریق و چور می آید

26

بر آن ہستی کہ اندیشید گم گردید ادراکش
کہ آن از طول و وُسعت برتر و بالا ہمی باشد
ئجب ہستی چنین ہستی کہ رُویش نیست و نی سُویش
کہ از کیف و کمیّت برتر و بالا ہمی باشد

27

بحیرت حوصلہ افتاد و درک از درمیان رفتہ
کجا توفیق ہر کس را کہ در یابد فضیلت را
چہ باید بود قدر و منزکت حسنِ حبیب ای دل
نداند ھیچ نابینا نہایت این حقیقت را

28

بحیرت حوصلہ افتاد و عقل اندر فتور آمد
چنان مشکل شدہ کاری کہ از تکرار آسان نیست
محبت چیست با مقصد چہ شد رمز و کنایہ را
چہ وُسعتِ کور باطن را کہ حل این عقدہ پایان نیست

29

بحیرت حوصلہ شد شرم چون سایہ بہ سر آمد
کہ دارد عقل ناقص آن چہ داند روزگار عشق
محبت چون تماشہ نیست تا بازد باد ہَرکس
چہ داند چشم پوشیدہ چہ باشد کاربارِ عشق

30

عوام الناس را واجب عتاب ای مرد دانا نسیت
کہ داند یا نداند تاہم آن از خود ہمہ دان است
محبت چون معما شد نداند ہر کس و ناکس
نداند کو ر ہم او را کہ نابنیاو نادان است

31

یکی بر فیل مردہ چند نابینا بہم گشتہ
کہ تا این کوی پارہ را بہ لمسِ دست بشاسند
مگر این کار بینا بود تا بشناسد آن چیزی
خدا بینا کند شان را کہ اصل و نقل نشاسند

وائي

بباطن ہستی آذر تو، بظاہر تو خلیل استی
مکن دعویٰ تو صحت را، بنوز ای جان علیل استی
نفاق آنجا نمی باشد، کہ شد ربِّ جلیل آن جا
مسلمانی کجا بر جا، کہ شد قلبِ قلیل آن جا
وصال والی و واحد نہ گردد با دوئی حاصل
لطیف این پند می گوید، بشو با ر استی مائل

وائي

نباشد مرگ را موسم، کنون تائب شدن باید
تو قبل از مرگ شو تائب، دراین دیری نمی شاید
بشو آمادہ وصلش، کہ از تو دور می ماند
ازو آنکس کہ شد غافل، اجل ناگہ برا و آمد
تبر تیار باچوب است بریدن زور می خواہد
مکانِ کور چشمان را، بیک چشمک بزیر آرد
زجای خویش نوشہ را، بجای غیر برسالد
نمی ماند کفن برتن، لطیف آن لمحہ چون آید

وائي

خداوندا! مگر دان دور جانان را
کہ من دارم دوام امید آنان را
ہمان جانب کہ ساکن یارِ مَن باشد
ندانم دور آن آماجگاہان را
خوشا این دیدھا دیدند راہِ دوست
مبارکباد می گویم من ایشان را
قلم آن کاتب تقدیر می دارد
شود تاکم کند از عفو عصیان را
توقع دارم از لطف و عنایت را
کہ باتوفیق بخشد ناتوانان را

فصل چہارم

1

لقایءِ یار در ظاہر کہ بیند ھیچ نشناسد
حصول مقصد ای جان جزبہ جدوجہد ممکن نیست
نیاید در شناس آن اسپ کو اندر طویلہ شد
نباشد ہر کرا قیمت حسابش چند ممکن نیست

2

بظاہر آنچہ دیدہ می شود آن در چہ کار آید
بدیدن در بطون اما بجا در کار می باشد
مرادِ عاشقان چون بر نیامد از ہمین اندوہ
زجان رفتند شان کہ این زیستن بیکار می باشد

3

بہ محرومی ز جان فتہ مگر ماہر نہ گردیدند
کہ از کیف وکم راز نہان واقف شدہ رفتی
حیاتِ جاودان از عشق پیدا می شود بیشک
اگر زین طور می رفتی بجا واجف شدہ رفتی

4

بیاکن ترک را ہم ترک و از رفتن بشو رفتہ
مبین وسط و کنارہ را مشو زیر و زبر چندان
ازین بخواہَ نشان عشق را در یافتہ عاشق
شنیدی آنچہ ازو با دیگران برسان خبر چندان

5

قدم بر جادہ بنہادہ بکن گم جادہ را از خود
رسیدہ بر سر منزل ازان کن خوایشتن را گم
بشو پردہ کنان از خلق و خود از پردہ کن پردہ
چنان در کارگاہِ عشق گردان جان و تن را گم

6

حجاب اندر حجاب از خلق و نی لیکن حجاب از خود
کہ خود را در حجاب آوردہ باشد در حجابِ خویش
ہمین اندیشہ در تشویش می دارد بہر لحظہ
کہ خود را چون خفی باید نہادن در جنابِ خویش

7

بمان در کار خود مصروف از دستِ خودت لیکن
نگاہ توبہ راہِ یار باشد منتظر ای جان
بدین دستور بین از صحن خود بیرون کہ تایابی
بجا دیدار جانان را کہ آید در نظر ی جان

8

بمان خاموش و لب بر لب بنہ کن بند چشمان را
بپوش این گوشہار را ترک دہ گفت و شنید ایدوست
شکم پرور مشو تارز بطون خویش دریابی
ہمانی دلدار را مخفی است کو چون ماہِ عید ایدوست

9

خس و خاشاک چُون سوزد گیاہی سبز سوزد ہم
چو آتش تیز تر باشد ہمہ چیز از ہمان سوزد
مگر آن را کہ او مالک سلامت داشتن خواہد
محابی نیست کو از آتش و برقِ تپان سوزد

10

بہ عشق آن کہ دل حیران پریشان بہر او ماندہ
احاط کردہ بود آن یار بر خواب و خیال نی
خبر شد چون گمان است این گمان را در گذر کردیم
کہ خود معشوق خودیم دیگر بس مزال تا

11

تجاوز کردہ ما از عاشقی محبوب گردیدیم
بہ حال خود سپار یدیم صورت حال من جملہ
اشارہ لم یلد را بین برو تو نیز بر سمتش
کز ان در فہم تو آید حقیقتِ حال من جملہ

12

اگر بینی بہ جان و دل، حقیقت را بدانی خود
دروغ آید نہ در دیدہ ہمہ را حق بگوئی تو
مکن شک و شبہ چون حسّ گردانی حقیقت را
ترا لازم کہ باطل را ز لوحِ دل بشوئی تو

13

ببین اندر بطونِ خود کہ موجود است یار آنجا
تلاش او نکردن بایدت چون وحش در بیرون
نگاہِ شوق اگر غواص کردی در بطونِ خویش
نخواہی برد تو خود را ازان زنہار بر بیرون

14

شود حائل کہ در اثبات آن شرک آرد اندر شک
گُریز از شرک ای جان تاکنی اثبات را محکم
حقیقت را کہ اندیشہ نظیر آن نفی ناپید
تو بر راہِ حقیقت رو بگیر آن درت را محکم

15

دوئی چون سنگِ راہ ای جان میانِ راہ می آید
نشان راہ ازوی می شود زائل بیک لمحہ
نمایان شرک می باشد بسان شعلہ بتاریکی
تو بینی بیشک اورا گرشوی مائل بیک لمحہ

16

مگو کز کلمہ گفتن می شود تکمیل ایمان را
دغا و شرک چون اندر دلت موجود می باشد
بظاہر مسلم و در باطن استی آذر و شیطان
بکذب و ریب قول و فعل محدود می باشد

17

مکن دعوی کہ رشتہ ات بہ کفر و کافر استی تو
تو کافر نیستی زنار اگر بستی چہ خواہد شد
نشان کن بر جبین شان کہ شرک اندر خمیرِ شان
بیا بایک و گربا دو کہ سر مستی چہ خواہد شد

18

بظاہر صورت موسیٰ بباطن سیرت شیطان
از ین علت تہی از لطف و لذت گو چہ می خواہی
چرا از شرف خود بی شرف گشتن آرزو داری
چر از ین بی تہی بر خویش رنجیدن نہ می خواہی

19

برون موسیٰ درون ابلیس عجب ای بو العجب بر تو
چرا در اختیار آورہءِ این شکل و صورت را
خبائث را چسان جا دادہءِ اندر حریم دل
بیا در حلقہ ابرارو برافگن کدورت را

20

رُخش آئینہ وش پاکیزہ لیکن دل سیہ دارد
بظاہر موم سان لیکن بباطن ہمچو خارا شد
کجا در سایہ ای مہر و وفا آ ساید آن ناکس
نشد کان بد نصیب از وصل جانانِ بزم آراشد

21

بکش سرمہ بہ چشمانت کہ وصل دوست دریابی
دو بینی درگذر کن معرفت را درمیان آور
بگردان محو خود را در حضورَ حسن محبوبان
بیاری مسلم اندر دین، محاسن در بیان آور

22

مکش زنہار در چشمان خود کحل سیاہ ای جان
کہ این سرمہ زنان را زیب می بخشد گذر ازوی
نمی شاید کہ مردان از سیاہی زینتی یابند
تر ا سُرخی ہمی زیبد، بیا شو زیب و راز وی

23

ہمی سازند چُون مردان بہ سُرخی شوخ چشمان را
گل اندر رشک می آید، بہ زیب و زینت ایشان
ہمین مردان ہمی یابند آخر سُرخروئی را
جہان حیران شدہ باشد ز شان و شوکتِ ایشان

24

کشد آنکس کہ در چشمان خود کحل سُفیدی را
صفای دیدہ و دل حاصل آید آن معامل را
ہمان بیند ہمان یابد سفیدی در ہمہ عالم
بدست آرد بلی در بحربی پایان سواحل را

25

محبت در دبی درمان، محبت ہم وبالِ جان
نمی ماند کسی خورسند درزی از وجودِ آن
محبت مشکل پیہم نجات ازوی نشد ممکن
ملال و غم بہ جان حاوی بُود از ہیست و بود آن

26

رسانیدند چون رندان بہ لب جامِ محبت را
رسید اند اندر تہِ خود منزل ایشان را مُہیّا شد
کجا بینند بر جای دگر چون پر شدند از خود
کہ پیوستہ شدن با غم اکنون شغلِ بیجا شد

27

عتاب آرند بر معیوب لیکن من کہ بی عیبم
نمی دانم چرا جانم زیجانان در عتاب آمد
نماند اقرار من احسان اورا چون بنالیدم
بہ آخر عفو کرد آن مرگ چون برمن شتاب آمد

28

عتاب آرند بر معیوب لیکن من کہ بی عیبم
مرا اندر عتاب آورد یارم حال زارم شد
بکردم ہرچہ آن جملہ دروغ ای دوستان بودہ
ازان بر من عذاب آمد، جہنم روز گارم شد

ابیات متفرقہ

سارنگ

1

خدا وندا بود رحمت بر دیار سندہ
نماند خشک سالی سایہ گستر ابر نیسان باد
توئی دلدار خویش و غیر پاس دوستی از تو
بہ امن و آشتی عالم ہمہ آباد و شادان باد

2

نہ گردد آشکار از میخ اگر خورشید پروا نیست
بنا گہ برق خندان را بہ چشمت جلوہ گریابی
مشو در پیچ و تاب ای جان کہ آخر کامران گشتہ
رسی اندر حضور یار او را عشوہ گریابی

3

پسنی کشتہ شدند از کارد بین مقتول چشم دوست
کہ چون جانم عزیز است آن، جہانم ازوی آباد است
بگیرد ہر کہ نام عشق، گردد زار ہمچون من
بظاہر باشد آن آباد، بل در پردہ برباد است

4

حکایات جہان و جان بہم گشتہ زھر جانب
درخت آسا درونم را بہ پیچ و خم درآوردہ
عیان کردم ازان نی اند کی باغیر و با محرم
ہمی میرم زیم یاران بجانم غم در آوردہ

5

خبر دارند چندین مردمان زین رازِ پوشیدہ
بلی رمز آشنا یا بند ای جان سنگ پارس را
کہ انسان است سرِّ من منم سرش بجا بیشک
نیاز این جا نباشد امتیاز مالک و کس را

سھڻي

1

مپند ار ید این ابیات محض ابیات ہمدو شان
کہ این ابیات در پردہ شعور آیات اند
ازینہا می کند پرواز دل سوی دیار دوست
برای وصل داماندہ وسیلہ آیات اند

ڏھر

1

بشو بیدار از خواب ای جہانِ خویش گم کردہ
کسی اندر غنودن بخت شاہانہ نمی یا بد
نصیب تو بود خفتہ چنان کار تو شد خفتن
مراد چشم بستن ہیچ در دانہ نمی یابد

2

عجب دستور ای صاحب کون و مکان صادر
کہ برگ اندر تہ دریا بہ چشمک غرق گردیدہ
و لیکن سنگ را بر سینہ ای دریا روان سازی
منم قربان چسان اندر غرائب فرق گردیدہ

3

سپار این جان بہ جانان، ورنہ بستاند اجل اورا
تو منصف شو ہمان بہتر کہ این نشتر برائی تو
وصال یار اگر این طور حاصل شد زہے قسمت
کجا ممکن دگر سوداگر آید در قضائی تو

4

یکی از دست خود زد، دیگر ازوی گشت آزردہ
زدن آزدہ کردن رسم استبداد می باشد
از ین سرِّنہان واقف ہمی مانند این ہردو،
سوم بر صلح اگر آید، عدم بیداد می باشد.

5

بیا بین کسب جولاہان، سبق گراز کمالِ شان
کہ پایندہ ہمی دارند، دستور مودت را
گستہ رشتہ را در بافتن پیوستہ می سازند
ازان چون عشقہ می گیرند منو الِ محبت را

6

توای باران اگر از چشم من باریدن آموزی
نباشی ساعتی خاموش از باریدن ای باران
شوی شبروز گم در گریہ، ای باران بمانندم
ترا با اشک خود بازی بود بازیدن ای باران

حسيني

1

مشو محتاج گرم و سرد متواتر بکوش ای جان
کہ ہنگام تگ و دو درنشستن کارِ مردان نیست
مبادا مہر آید در غروب وراہ گم گردد
تو گوئی در نصیب من متاعِ و صل جانان نیست

2

بر آن کہ ہم چو من در دام عشق افتاد و بسمل شد
نہ زندہ ماند او نی در شمار مردگان آید
بود شب روز در اندوہ وبا آہ و فغان شاغل
بہ رخسارش بود باران اشک آن خون فشان آید

3

جدا گردیدہ از جانان بگرید بر کسی لیکن!
منم در وصل باگریہ ہمین شد روزگارِ من
مرا دردی ست آن دردی کہ علمش ہیچ کس را نیست
کجا داروی آن دردی کہ بخشد آن نگارِ من

مارئي

1

اگر پرسیدہ تا بر رہ جانان روانہ شو!
وگرنہ آنچہ پر سیدی ز دستورِ محبت نیست
دران حالی کہ باشی در حضور دوست باید رفت
کی یابد ہر کہ می جوید در این تکرار محبت نیست

2

چو ہم پہلو ز ہم وطنان جداگشتہ بدر رفتہ
کہ در پہلوی شان تسکین جان او را مُیّسر بود
کنون مانند دلریشان صدا کردہ بلند ایشان
کجا اورا بجویند آن کہ تادی نزد یکسر بود

3

غم جانان نمودہ اہل دل را جادہ ای جانان
نمودہ اہل دل را جادہ ای جانان غمِ جانان
شدہ درد آشنا عشاق کردہ بر رسی بادوست
ز ویرانہ گذشتند و بریدند عالمِ جانان

کاھوڙي

1

اگر کوہ است حائل درمیانِ راہ ما تاہم
نمی داریم پرو ای کہ بر رفتن ہمی دا نیم
محبت رہنمای ما، ضمان آرزوی ما
چوباد از کوہ برگذریم، در ماندن نمی دانیم

2

شب دیجور و عشق از نور معمور و درخشان شد
کہ مان حسن را بخشید ضو چون مہرِ تابان است
نباشد حاجتِ نقش و نگار آن جا کہ بارِ دوست
کہ در آر ایشِ خود طاق و رشکِ صد گلستان است

ڪاموڏ

1

مشو دور از قطار ای جان روان چون کاروان باشد
کہ درّہ در رہ آید و کاروان از تو جداگردد
جدا از کاروان گشتہ و گر راہش نخواہی یافت
بہ تنہائی کہ رفتہ حوصلہ او را خطا گردد

رامڪلي

1

بزانو حلقہ ای محراب و تن چون مسجد آوردہ
نمودہ قلب را قبلہ طوافش می کنند اینان
ز دل تکبیر حق گفتہ بسر بردہ فرائض را
کجا جرم و حسابِ شان بہ ھادی حل شدند اینان

2

بدیدہ بی سرو سامان بہ راہ افتادہ بیکس را
برہنہ تن بہ حالِ خانہ بربادی فنا در خود
بروزی صاحب تدبیر گشتہ مہربان بروی
ازان بیدار شد تقدیر او نازان شد آن بر خود

3

نگاہِ من براہِ او شبانہ روز گستردہ
کہ گفت و گوی آن یارم بروحم رہ گذر کردہ
محبت ہم چو میخ اندر تنم گشت است پیوستہ
چنان پیوستہ کہ اندوہ از درونِ من بدر کردہ

4

بدیدم دلق پوشان را بہ نوع نوری و ناری
بنوع نوری و ناری بدیدم دلق پوشان را
جہان روشن شدہ از سوز و ساز شان ہمی دانم
نخواہم زیست غیر از شان کہ دارم دوست او شان را

5

حباب از باد چُون بر آب در لحظہ فنا گیرد
تو نیز ای دوست در دنیا چنان حیران یک دوزہ
چرا مستی بدین ہستی کہ ہستی نیستی یابد
حباب آسا مشو نازان بر این سیران یک روزہ

6

طہارت شد نخستن بعد ازان حاجت نہ پندارند
بشوق آوارہ گر دیدہ بدین دوستورِ درویشان
شنیدند آن اذان کو قبل از اسلام بر آمد
چنین گشتہ بہ وصل جان جان معمور درویشان

7

نہ ہمراہش کسی باشد نہ ہمراز آن بہ خود با شد
چنین تنہا کہ من قربان شوم از دل صدا آید
نخواہم زیست غیر ازوی کہ این اطوار می دارد
جدا گردم اگر ازوی مرا مرگ ای خدا آید

8

مرا دیوانہ کردہ یار باشیرین گفتارش
کنون بربام تنہائی نخواہم ایست غیر از دوست
دلم شد بی نیاز از خود نماندن اختیار من
دریغا وادر یغا من نخواہم زیست غیر از دوست

9

سر شان خاک آلودہ، حیات اندوہ آمادہ
تمام عمر اندرین عالم، بہ ماتم روزگار شان
نپرسیدہ کسی احوال این آزردگان باری
غم شان آمد و لیکن نیامد غمگسارِ شان

10

نماندی ساعتی بیدار تا وقتِ وداع آمد
تو خسپیدی روانہ کاروان دوست گر دیدہ
کنون در گریہ و آہ و فغان بی سود افتادی
چو خواہی کرد ای نادان مگر بس خوار گردیدہ

11

کجا یند آن بہی خواہان کہ بہرم تکیہ بودندی
پریشانم کہ جز ایشان، جہانم تیرہ گردیدہ
تمنای امان دارم مگر جای نمی یابم
ایا در جادہ پیمانی نگاہم خیرہ گردیدہ۔

12

دل آگاھان شب بیدار از ین دارِ فنا رفتہ
رسیدند از ہجوم دھر در ایوان تنہائی
اطاقِ شان کہ دی آباد بود امروز ویران است
بکن گریہ بہ یارِ شان تو در دامانِ تنہائی

ديسي

1

طریق دوستی باہم وطن می زیبد ای یاران
مسافر در مودت از وفا بیگانہ باید شد
کہ ناگہ باز خواہد رفت آن سوی ولای خود
دیار یار بر یارش ز بس وجرانہ باید شد

پورب

1

اگر سگ آید ور زاغ آمد از دیارِ یار
مر ہر دو عزیز استند، وقعت می دہم شان را
شوم قربان بر این ہر دو ہزار اندر ہزاران بار
بزیدہ ہر کہ روی دوست گویم خوش نصیب آن را

بلاول

1

پیاکی می دہد ساقی دمادم مست میخوارش
چنان حاتم صفت ساقی کہ ہر مینوش سیراب است
بغیر از کیف در عالم نباید زندگی کردن
ہمین دستور ساقی شد کہ از دستور ارباب است

ليلا چنيسر

1

نباشد من شوم دانا کہ دانش در عذاب آرد
معاذاللہ زدانائی، پسندم سادگی آنید
کہ از سادہ دلی یارم شدہ بس مہربان بر من
از ین مورد مزاجم را مُیّسر تازگی آید۔

2

خداوندا، بہم گردان ہمہ افتادگان را تا
رسانیدہ شود بر منزلِ مقصود ایشان را
شما را نیز ہمد و شان اشارت از لطیف است این
کہ می ورزید یاس و نی قبول آرید حرمان را

3

مرا یک دل بہ سینہ بود آن ہم جان جان بردہ
کنون سینہ تہی دارم دلِ دگر از کجا آرم
دل دگر از کجا آید کہ نذر این و آن گردد
کنون سینہ تہی دارم کجا دل را بجا آرم

4

بسوی تہ شکستہ را تماشہ کن بر آب چاہ
کہ اندر چوب ورسّہ ہست وابستہ بہ اہل خود
بہ گرد چرخہ می گردد بہ خویشان چون وفا کیشان
تہی از آب شد تاہم روان باشد بہ رحلِ خود

سَسُئي

1

بہ وقت شام چون خورشید، در دامان درّہ شد
شفق را رنگ بخشیدہ، بدو حسن عروسی داد
اسیرم ساخت در تاریکی وچون مردہ در انداخت
کجا شد جست وجوی یار چندین نا بیوسی داد

2

مبادا ہم سفر گردد کسی با من بہ ویرانہ
کہ نایاب است آب آن جا مسافت نیز بسیار است
ہمین امکان کہ مرگ از تشنگی وارد شود آن دم
عتاب آید بہ محبوبم کہ آن نحس و نگونسار است

3

چراغ آخر شب چون بسوزد من بمانندش
نفس را اندر و بیرون کشیدہ می زیم یاران
بناگہ آید این آواز از ہمسایگان روزی
روانہ گشت چون اشکِ روان جان از تنم یاران

4

مرا بگذاشتہ جانا فتادہ بر سر راہم
ہمی کندم زمین را باخس اندر شدتِ اندوہ
خداوندا مرا تکیہ بہ تو یاران چنین کردند
کنون جان سوختہ واماندہ ام از حِدّتِ اندوہ

ڪوھياري

1

نگر این کوہ را کو درزمین چون میخ پیوستہ
کہ ناید لرزش اندروی جہان اندر امان باشد
ولی تدبیر جانان بین کہ چون میخ اندران کوہ ست
نیاید جنبش اندر کوہ و نی خوفِ زیان باشد

سَسُئي آبري

1

چو عزرائیل نا گہ بر سرِ بالین وارد شد
کشود چشم را از خواب اندیشہ دلدادہ
کہ شاید قاصدی از یارِ من آمد بسُوی من
خوشا یادی کہ وقت نزع خوش گردید دلدادہ

2

مرا ای درد دل دیگر مکن محزون گذر از من
کہ جانم قبل از ین در ابتلا ی حزن و حرمان است
ندارم یاد آن روزی کہ بودم ساعتی شادان
مگر اندوہ در انبوہ حاوی بر دل و جان است