سمجهاڻي

(سالڪ) جيڪي (حق جي) جوش ۽ جذبي ۾ جلي (سڙي پچي) چڪا آهن، تن لاءِ سڃ ۽ ويراني بہ وسندي ۽ آبادي وانگر آهي (اهي فنا ۾ آهن)، تون پنھنجي سڪ ۽ درد وارو حال تحقيق (جي مقام تي فائز صوفين) وٽ وڃي پيش ڪر. باقي اک جي ڦير واري يعني ٽيڏي انسان کي هميشه هڪ جي بدران ٽي شيون ئي نظر اينديون آهن جيتوڻيڪ (مالڪ حقيقي) تہ هڪڙو ئي (واحد) آهي.
[مثنوي روميءَ ۾ هن پسمنظر وارا ڪيترائي بيت آهن، خاص طور هڪ حديث بيان ٿيل آهي تہ جيڪو الله جي حضور ۾ وڃڻ گهري تہ هو صوفين جي مجلس ۾ وڃي ويھي. هڪ ٻي تشبيھ ذريعي سمجهائي ٿو تہ جڏهن ميڻ ۽ ڪاٺي باھ جي شعلي ۾ جلن ٿا تڏهن سندن اونداهي روشنيءَ ۾ تبديل ٿئي ٿي. اهو انسان خوشنصيب آهي جيڪو پنھنجي اونداهيءَ واري قيد مان نڪتو ۽ ٻئي زنده انسان (صاحب تحقيق) جي روشن صحبت ۾ پھتو.
رومي مثنويءَ ۾ علم تقليدي ۽ تحقيقي جي تفريق ڪندي هينئن چيو آهي:
مشتري علم تحقيقي حق است،
دايما بازار او با رونق است.
(دفتر دوم، ب-3266)
معنيٰ: تحقيقي علم جو خريدار الله تعاليٰ پاڻ آهي. انهيءَ ڪري اها بازار هميشه پر رونق آهي.
اڳتي چوي ٿو جنھن جي اک ٽيڏي آهي اها ٽيڏو ئي ڏسندي اهو پاڻ ڀلي کڻي سڌو هلي يا ٽيڏ کان بچڻ لاءِ هيٺ ٿي يا جهڪي هلي.
باز حس کز نہ بيند غير کز،
خواه کز غز پيش او يار است غز.
چشم احول از يکي ديدن يقين،
دانک معزولست اي خواجه معين.
(دفتر چهارم، ب- 2394-95)
معنيٰ: جنھن جي اک ٽيڏي آهي تہ اها ٽيڏائي کان سواءِ ٻيو ڪجهہ نہ ڏسندي، توڻي جو تون ان جي آڏو ڪيڏو بہ سڌو ٿي هلندين. مطلب تہ اي دوست، ٽيڏي اک هڪ (وحدت) کي ڏسڻ کان قاصر آهي.]

[ شارح: ڊاڪٽر عبدالغفار سومرو ]