سمجهاڻي

(نڙ يا بانسري) ڪپيل ٽاري لاتيون پيئي ڪري ۽ هيءَ (سسئي قرب ۽ فراق ۾) ڪٺل دانھن مٿان دانھون پيئي ڪري. (درحقيقت) هن نڙ واري ٽاريءَ پنھنجا (اصلي) پن ياد ڪيا آهن ۽ هيءَ (سسئي) وري هوتن (محبوبن) کي ياد ڪري ڳوڙها پيئي ڳاڙي (لڙڪ پيئي لاڙي).
[هن بيت جي خاص اهميت اها آهي جو شاھ جي رسالي جو پھريون مڪمل نسخو جنھن کي ’گنج‘ چيو ويو ۽ جيڪو 1207 هجريءَ ۾ يعني شاھ لطيف جي وفات کان 45 سال پوءِ لکيو ويو ۽ جيڪو سر سسئيءَ سان شروع ٿئي ٿو، هيءُ ان جو پھريون بيت آهي، يعني شاھ جي ڪلام جي ابتدا هن بيت سان ڪئي ويئي آهي.
هيءُ بيت دراصل مولانا روميءَ جي جڳ مشھور ’مثنوي معنوي‘ جي شروعات واري پھرئين بيت سان تمام گهڻي مناسب رکي ٿو، جيڪو هن ريت آهي:
بشنو از ني چون حکايت مي کند،
از جدائيها شکايت مي کند.
معنيٰ: نڙ يعني بانسريءَ کي ٻڌ جو پنھنجو قصو ٿي بيان ڪري، هوءَ پنھنجي جدائي يا فراق جي دانھن ٿي ٻڌائي.
هتي هيءَ ڳالهہ قابل توجھ آهي تہ شاھ جي هن ٻن سٽن واري بيت ۾ هڪ جي بجاءِ ٻہ استعارا (Double Allegory) آهن. هو هڪ طرف نڙ کي پنھنجي اصل کان ڪپجي جدا ٿيڻ جي حالت ۾ سوز واري آواز ڪڍڻ جو سبب ڄاڻائي ٿو، تہ وري ٻئي طرف سسئيءَ کي پنھنجي محبوب جي فراق ۾ دانھون ڪندي ۽ هنجهون هاريندي ڏيکاري ٿو.
سڀ وڏا شارح ان تي متفق آهن، تہ نڙ مان مراد انساني روح آهي ۽ ان جو فراق ميثاق کان شمار ڪن ٿا ۽ هن ڌرتيءَ تي روح جي اچڻ جو مقصد پنھنجي اصل ڏانھن موٽڻ جي ڪوشش ۽ جستجو آهي.]

[ شارح: ڊاڪٽر عبدالغفار سومرو ]